GIÁNG SINH SỚM TẠI ĐÀ NẴNG

 

Thứ Bảy tuần trước, tôi thức dậy sớm bởi tiếng xe máy lao vút qua ngôi nhà phố của chúng tôi ở Đà Nẵng. Tôi sẽ thấy gì khi nhìn ra cửa sổ? Ngày hôm trước, hầu như không có ai đội mũ bảo hiểm trong thành phố, nhưng hôm nay - ngày 15 tháng 12 năm 2007 - được dự kiến là ngày đầu tiên áp dụng luật bắt buộc đội mũ bảo hiểm toàn quốc tại Việt Nam.

Chính phủ Việt Nam và các tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới từ lâu đã nhận thức được thảm kịch đang diễn ra: tỷ lệ tử vong do tai nạn giao thông ở Việt Nam thuộc hàng cao nhất thế giới. Chính phủ Việt Nam cùng nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) đã nhiều lần cố gắng giải quyết vấn đề này trong những năm qua.

Vào năm 2000, trong chuyến công du nước ngoài cuối cùng trên cương vị tổng thống, Bill Clinton đã khởi động dự án “Mũ bảo hiểm cho trẻ em”, trao tặng mũ bảo hiểm xe máy được thiết kế đặc biệt cho học sinh Việt Nam. Những chiếc mũ này được sản xuất bởi nhà máy ProTec ở Hà Nội, một cơ sở do Quỹ Phòng chống Chấn thương châu Á hỗ trợ.

Trong những năm qua, nhiều quy định về mũ bảo hiểm đã được ban hành nhưng phạm vi áp dụng và việc thực thi đều hạn chế. Các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng cũng chỉ rộ lên trong chốc lát rồi lắng xuống. Bảy năm sau chuyến thăm lịch sử của tổng thống Bill Clinton, mũ bảo hiểm xe máy trên đường phố vẫn còn hiếm đến mức khiến người ta chú ý hoặc thậm chí chế giễu.

Mặc dù hầu hết người Việt Nam đều biết đến mức độ nghiêm trọng của tai nạn xe máy, nhưng nhận thức đó vẫn chưa đủ để thuyết phục họ rằng bản thân họ cần đội mũ bảo hiểm khi lưu thông trên đường phố. Những lý do họ đưa ra vô cùng đa dạng - nhưng cuối cùng đều quy về một điều: họ sẽ không đội mũ bảo hiểm trừ khi bị bắt buộc phải làm vậy.

Và cuối cùng, đó chính là điều mà chính phủ Việt Nam quyết định thực hiện. Trong nhiều tháng qua, các đoạn phim ngắn nhưng đầy xúc động trên truyền hình đã tái hiện những hậu quả bi thảm của tai nạn giao thông. Kể từ khi áp dụng luật đội mũ bảo hiểm nghiêm ngặt hơn cách đây hai tháng trên các tuyến đường chính ngoài thành phố, các chương trình thời sự đã liên tục đưa tin về những nỗ lực mạnh mẽ và hiệu quả của cảnh sát trong việc thực thi luật này.

Ngoài ra, trên các bản tin địa phương và quốc gia còn có hình ảnh các nhân viên Sở Y tế Đà Nẵng đội mũ bảo hiểm, cùng những cuộc phỏng vấn với chính tôi tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Đà Nẵng, bên cạnh các đoạn video ghi lại cảnh các bệnh nhân chấn thương não đang điều trị tại bệnh viện của chúng tôi.

Trong những tuần gần đây, các cửa hàng địa phương đã bày bán rất nhiều mũ bảo hiểm đầy màu sắc, nhưng dường như chúng chỉ được sử dụng chủ yếu bởi những người đi xa ra vào thành phố - hiếm khi, nếu không muốn nói là chưa từng, được đội bởi dân địa phương. Thật khó tin rằng mọi thứ lại có thể thay đổi chỉ sau một đêm.

Và rồi điều đó đã thực sự xảy ra.

Sáng thứ Bảy, tôi bước nhẹ đến bên cửa sổ, mang theo cảm giác háo hức như một đứa trẻ vào sáng Giáng Sinh. (Liệu có tuyết phủ trên mặt đất không? Quà có nằm dưới cây thông không?) Qua khung cửa sổ tầng ba, trong những giọt nước mắt hạnh phúc, tôi nhìn thấy từng người đi xe máy chạy qua đều đội một chiếc mũ bảo hiểm mới tinh, rực rỡ sắc màu.

Đối với tôi, đó chính là Giáng Sinh.

GÓC NHÌN TỪ BÊN NGOÀI

 Tôi có một lời thú nhận: người đã khiến tôi ấn tượng nhất trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2004 chính là Teresa Heinz Kerry[1]. Bà ấy hấp dẫn, thẳng thắn và vô cùng giàu có. Công việc của bà là phân phối tài sản của Quỹ Gia đình Heinz theo cách có lợi nhất cho nhân loại. Tuyệt vời làm sao! Lúc đó, tôi đã nghĩ: “Wow, ước gì mình là tỷ phú - ước gì công việc của mình là làm từ thiện!” Khi ấy, điều đó có vẻ không thực tế, nhưng đó thực sự là một mong ước chân thành.

Và điều ước đó đã trở thành hiện thực.

Thành thật mà nói, tôi là một "tỷ phú" theo đơn vị tiền tệ của Việt Nam (với tỷ giá 16.000 đồng đổi 1 đô la Mỹ), và tôi không nhận lương trong vai trò mới của mình với tư cách là một “nhà từ thiện chuyên nghiệp.” Nhưng tôi đang điều hành một tổ chức phi lợi nhuận đã đăng ký tại Mỹ ngay từ ngôi nhà mới của mình ở Việt Nam. Theo tiêu chuẩn Việt Nam, tôi chắc chắn được xem là người giàu có, và gia đình tôi sống khá thoải mái tại đây, trong khi tôi có thể tự do làm công việc của tổ chức mới của mình: Steady Footsteps. Nghe thật tuyệt phải không?

Bạn sẽ làm gì nếu nhận ra rằng, so với phần lớn dân số thế giới, bạn thực sự rất giàu có? Bạn sẽ làm gì nếu nhận thấy rằng những thứ bạn đang bám víu - sự ổn định công việc, giá trị nhà ở tăng dần, dịch vụ y tế sẵn có và một chính phủ dân chủ - chỉ là những ảo tưởng? Bạn sẽ tiếp tục giữ chặt lối sống hiện tại - hay bạn sẽ cân nhắc làm một điều gì đó “cấp tiến”?

[1] Teresa Heinz Kerry là một nữ doanh nhân, nhà hoạt động xã hội và bảo vệ môi trường người Mỹ gốc Bồ Đào Nha, vợ của John Kerry, cựu Ngoại trưởng Mỹ, đã từng tranh cử Tổng thống Mỹ năm 2004 với tư cách là ứng viên của Đảng Dân chủ nhưng thua George W. Bush. Bà cũng là người thừa kế gia tài của gia đình Heinz thông qua công ty gia đình sản xuất thực phẩm Heinz.

NHÀ VẬT LÝ TRỊ LIỆU NGƯỜI MỸ GÂY CHẤN ĐỘNG

 

Đây là điều tôi không ngờ tới: giờ tôi đang làm trị liệu ngôn ngữ cho bệnh nhân Việt Nam. Nghe thật kỳ lạ, phải không?

Tôi không phải là chuyên viên hoạt động trị liệu (Occupational Therapist), nhưng ở Việt Nam, tôi lại đóng vai trò như vậy. Và bây giờ, mặc định, tôi dường như còn là nhà Ngôn ngữ trị liệu nữa. Nghĩ cũng kỳ quặc, nhất là khi tôi hầu như chỉ đủ tiếng Việt để gọi món bánh chuối và trà vào buổi sáng!

Ở những quốc gia giàu có hơn, bệnh nhân sẽ được điều trị bởi các chuyên gia vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu và ngôn ngữ trị liệu có trình độ cao và giàu kinh nghiệm. Nhưng ở miền Trung Việt Nam, các kỹ thuật viên vật lý trị liệu với trình độ tối thiểu lại là những chuyên gia duy nhất mà bệnh nhân có thể gặp. Ở đây đơn giản là không có chuyên viên Hoạt động trị liệu hay Ngôn ngữ trị liệu nào cả.

Gần đây, tôi đã hướng các chuyên viên trị liệu và bệnh nhân ra khỏi những chiếc bàn điều trị cao và chật chội trong khu “vật lý trị liệu” đông đúc của bệnh viện để vào phòng “Hoạt động trị liệu” mới được thiết lập. Ở đó, chúng tôi tập trung vào các hoạt động chức năng cho chi trên, bao gồm phối hợp tay - mắt, ổn định thân mình, kết hợp cử động tay và cánh tay, cũng như chức năng hai tay.

Việc có một tủ đầy các bộ ghép hình bằng gỗ do nhà hảo tâm tặng đã giúp chúng tôi phát hiện rằng một số bệnh nhân không có khả năng nói thực ra lại có kỹ năng giải quyết vấn đề khá tốt. Ngoài ra, chúng tôi cũng phát hiện ra những khiếm khuyết về thị giác và nhận thức mà trước đây chưa từng được phát hiện. Chúng tôi kiểm tra khả năng làm theo mệnh lệnh bằng lời so với hướng dẫn trực quan. Hôm nay, chúng tôi thử nghiệm với các mệnh lệnh một bước và hai bước để đánh giá vấn đề trí nhớ. Chúng tôi cũng yêu cầu một số bệnh nhân mô tả về các hoạt động của họ - ví dụ như “Màu này là màu gì?” - và nhiều điều khác nữa.

Tất nhiên, tôi không thể làm bất cứ điều gì trong số này nếu không có Miêng, người phiên dịch đáng tin cậy của tôi. Cuối tuần này, Miêng đang chuẩn bị sẵn sách chữ lớn, sách tranh, bút lông và giấy ghi chú. Chúng tôi sẽ thử xem có thể làm gì cho một bệnh nhân sau viêm màng não - người mà giờ chúng tôi mới nhận ra bị song thị - và một bệnh nhân đột quỵ liệt nửa người bên phải, người gặp khó khăn trong việc tìm từ và đọc chữ.

Tôi luôn khuyến khích các sinh viên vật lý trị liệu của mình áp dụng cách tiếp cận mang tính chức năng khi đánh giá và điều trị bệnh nhân. Nhưng “các hoạt động sinh hoạt hàng ngày” ở Việt Nam không nhất thiết phải giống với ADL (Activities of Daily Living)[1] ở quê hương cũ của tôi, nước Mỹ. Hôm nay, chẳng hạn, tôi nhận ra rằng mình đã có một giả định sai lầm. Tôi không biết rằng hầu hết các gia đình ở Việt Nam ngồi ăn dưới nền nhà.

Nhiều bệnh nhân của chúng tôi gặp khó khăn khi tự ăn trong bệnh viện vì họ phải ngồi vắt vẻo trên mép giường, không có bàn ăn trước mặt. Tôi đã nghĩ rằng vấn đề này sẽ được giải quyết khi họ về nhà, miễn là gia đình đảm bảo họ có ghế ngồi tại bàn ăn. Nhưng điều đó không hẳn đúng, nếu như ở nhà họ không có bàn hay ghế, đúng không?

Trước đó, tôi đã rất ngạc nhiên khi một phụ nữ thuận tay phải, bị liệt tay trái, nói với tôi rằng bà không thể ăn cơm.

“Tại sao không?” tôi hỏi.

“Rõ ràng là vì tôi không thể cầm bát cơm bằng tay trái!” bà trả lời.

Lúc đó, tôi nghĩ mình đã giải quyết được vấn đề bằng cách hướng dẫn bà đặt bát cơm lên bàn với một miếng lưới cao su nhỏ bên dưới để tránh trượt, rồi dùng tay phải còn tốt để xúc cơm bằng thìa. Nhưng giờ tôi nhận ra rằng có lẽ bà ấy chưa bao giờ ăn cơm trên bàn cả.

Sống và học hỏi!

---

[1] ADL (Activities of Daily Living) là các hoạt động hàng ngày mà một người thực hiện để chăm sóc bản thân. Các hoạt động này bao gồm: Ăn uống - Tắm rửa - Mặc quần áo - Đi vệ sinh - Di chuyển (đi lại, đứng lên, ngồi xuống) - Sử dụng nhà vệ sinh. ADL thường được sử dụng để đánh giá khả năng tự chăm sóc của một người, đặc biệt là người già hoặc người có khuyết tật. Việc đánh giá ADL giúp xác định mức độ hỗ trợ mà người đó cần để thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Không thể nhịn được cười!

 

MŨ BẢO HIỂM TRÊN CÁC BẢN TIN

 

Hai năm trước, khi chúng tôi đang ngồi trong một nhà hàng nhỏ ở Đà Nẵng, Việt Nam, chủ quán bước tới và bày tỏ lời chia buồn chân thành về thảm kịch đang diễn ra ở New Orleans. Đó là cách chúng tôi biết về cơn bão Katrina. George Bush, dường như, phải mất một thời gian sau mới nhận được tin này.

Vào năm 2005, chúng tôi chỉ là những du khách tại Việt Nam, vừa hoàn thành một đợt tình nguyện ngắn hạn với tư cách là tình nguyện viên của Health Volunteers Overseas (HVO) tại một trung tâm phục hồi chức năng ở Đà Nẵng. Giờ đây, hai năm sau, chúng tôi đang sống và làm việc tại Việt Nam, tham gia vào một nỗ lực quốc gia nhằm ngăn chặn làn sóng tử vong và tàn tật ngày càng gia tăng do tai nạn xe máy.

Hiện nay, có 3.401 nhân viên của Sở Y tế Đà Nẵng đội mũ bảo hiểm do Steady Footsteps cung cấp mỗi ngày khi đi làm. Họ làm vậy để bảo vệ bản thân và cũng vì đồng nghiệp của họ đều đội mũ. Nhưng quan trọng nhất - họ làm vậy vì Sở Y tế Đà Nẵng đã bắt buộc nhân viên phải đội mũ bảo hiểm, nếu không sẽ không được vào cơ quan. Đây chính là nội dung của thỏa thuận mà chúng tôi đã ký với Sở Y tế: Steady Footsteps sẽ cung cấp mũ bảo hiểm, với điều kiện Sở Y tế bắt buộc nhân viên phải đội.

Bên cạnh việc đảm bảo an toàn trực tiếp cho 3.401 nhân viên này, dự án còn tạo ra một mô hình mẫu cho các cơ quan chính phủ và doanh nghiệp khác. Dự án của chúng tôi đã được đưa tin nhiều lần trên Đài truyền hình Đà Nẵng, cũng như trên sóng truyền hình quốc gia VTV1. Hình ảnh bài phát biểu của tôi trước các quan chức Sở Y tế (tôi nói, nhưng phát thanh viên cung cấp lời dịch), cảnh quay các bệnh nhân chấn thương sọ não tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Đà Nẵng, cùng các cuộc phỏng vấn với những nhân viên đội mũ bảo hiểm khi đến các Bệnh viện ở Đà Nẵng đều được kết hợp với các thông điệp truyền thông kêu gọi mọi người hãy đội mũ bảo hiểm để đảm bảo an toàn.

Hiện tại, một dự thảo luật mới đang được soạn thảo và dự kiến sẽ có hiệu lực vào cuối năm nay, yêu cầu tất cả người điều khiển xe máy phải đội mũ bảo hiểm - một cột mốc quan trọng tại một đất nước nơi mỗi ngày có 38 người tử vong và nhiều người khác bị tàn tật vĩnh viễn vì tai nạn giao thông. Tuy nhiên, việc ban hành luật không đảm bảo rằng mọi người sẽ tuân thủ. Vì vậy, dự án tiếp theo của nhóm Steady Footsteps là dịch và in ấn sách hướng dẫn dựa trên nội dung bài viết của tôi ngày 5 tháng 8, sau đó phân phát cho 30.000 sinh viên của Đại học Đà Nẵng. Chúng tôi muốn hỗ trợ pháp luật bằng những mô tả chân thực về những gì sẽ xảy ra nếu bạn bị chấn thương sọ não nhưng vẫn sống sót.

Chúng tôi cũng dự định tặng kèm một sticker mũ bảo hiểm của Đại học Đà Nẵng trong mỗi cuốn sách. Những sinh viên ưu tú này chính là hình mẫu cho thế hệ trẻ hơn. Dù họ phớt lờ luật lệ hay tự hào đội mũ bảo hiểm, lựa chọn của họ sẽ có tác động rất lớn đến quyết định của những người trẻ khác.

Chi phí của Dự án Mũ bảo hiểm Sở Y tế, lên đến 25.564 USD, đã tiêu tốn một phần lớn trong khoản tiết kiệm cá nhân của chúng tôi. Việc in ấn 30.000 cuốn sách và sticker sẽ còn tốn kém hơn nữa. Nếu bạn cảm thấy có thể đóng góp một khoản hỗ trợ cho Steady Footsteps để giúp chúng tôi tiếp tục công việc này, chúng tôi sẽ vô cùng trân trọng. Đây là một cơ hội hiếm hoi và tuyệt vời để tạo ra một tác động lớn đối với xã hội. Xin hãy cân nhắc giúp đỡ chúng tôi tiếp tục hành trình này.

CHẤN THƯƠNG SỌ NÃO NHƯ MỘT THỦ PHÁP VĂN HỌC

 

Tôi viết bài luận này sau khi cảm thấy sốc và thất vọng khi biết rằng các luật bắt buộc đội mũ bảo hiểm ở Mỹ đang bị thách thức và bãi bỏ một cách có hệ thống bởi những kẻ lan truyền thông tin sai lệch trên internet. Trong số đó, có những kẻ tuyên bố rằng đội mũ bảo hiểm là nguy hiểm.

Tôi biết đến chấn thương sọ não theo cách mà nhiều người vẫn biết - qua các bộ phim hoạt hình sáng thứ Bảy. Tôi học được từ Tom và Jerry rằng nếu một cái đe rơi trúng đầu bạn, một cục u sẽ ngay lập tức phình lên và những con chim nhỏ sẽ bay vòng quanh đầu bạn, nhưng sang cảnh tiếp theo, bạn sẽ hoàn toàn hồi phục và lại tiếp tục đuổi theo con chuột như chưa từng có chuyện gì xảy ra.

Tôi học thêm được một chút từ phim ảnh. Tôi biết rằng một cú đập vào đầu có thể gây mất trí nhớ - và cách duy nhất để chữa khỏi là đập thêm một cú nữa vào đầu. Và, như bất kỳ fan nào của phim hành động cũng biết, một cú đánh mạnh vào gáy sẽ khiến nhân vật chính bất tỉnh, nhưng chỉ 30 đến 60 phút sau (tùy theo yêu cầu của cốt truyện), anh ta sẽ tỉnh dậy, xoa đầu và lẩm bẩm: “Chuyện gì vừa xảy ra thế?”

Tôi không học thêm được nhiều về chấn thương sọ não cho đến khi vào ngành vật lý trị liệu. Và tôi còn hiểu rõ hơn nữa sau ba mươi năm làm việc với bệnh nhân bị chấn thương sọ não.

Giờ đây, tôi sống tại Việt Nam, nơi mà chấn thương sọ não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật. Lý do là vì 90% phương tiện giao thông ở đây là xe máy, và rất ít người đội mũ bảo hiểm.

Mỗi ngày ở Việt Nam có 38 người chết vì tai nạn giao thông - phần lớn là do chấn thương sọ não từ tai nạn xe máy. Nhưng còn nhiều, rất nhiều người khác bị chấn thương sọ não và sống sót. Họ nằm đầy các bệnh viện và trung tâm phục hồi chức năng.

NHỮNG CÂU CHUYỆN CÓ THẬT

Phương từng là một học sinh trung học xuất sắc - một trong số ít học sinh ở Đà Nẵng có thể nói tiếng Anh trôi chảy và tự tin giao tiếp với khách nước ngoài. Một ngày nọ, cô bé trượt khỏi yên xe của bạn trai và đập đầu xuống đường.

Giờ đây, một năm rưỡi sau tai nạn, Phương đã có thể đi lại và tóc cô bé đã mọc đủ dài để che đi vùng lõm sâu trên đầu, nơi mà da đầu giờ nằm trực tiếp trên nửa bán cầu não phải. Cô bé nhớ lại được vài từ tiếng Anh. Nếu tập trung hết sức, cô bé có thể đứng rửa chén dưới sự giám sát của mẹ. Nhưng tương lai tươi sáng của Phương đã biến mất. Và mẹ cô bé đã dần chấp nhận rằng cô con gái thông minh của mình giờ đây mãi mãi chỉ là một đứa trẻ bồng bột.

---

Bác sĩ Lâm đã dành ba năm sau vụ tai nạn xe máy của mình để tìm kiếm "chén thánh" - một phương pháp điều trị có thể giúp ông lấy lại khả năng sử dụng bàn tay trái để tiếp tục làm bác sĩ phẫu thuật.

Ông đã từng thử điều trị tại hai trung tâm phục hồi chức năng trước khi tìm đến chỗ tôi. Khi đến nơi, ông đi cùng cậu con trai út và vô cùng phấn khởi khi gặp được một nhà trị liệu được đào tạo ở nước ngoài.

Ông đưa cho tôi bàn tay co quắp, teo tóp của mình để kiểm tra.

“Tôi rất tiếc,” tôi nói. “Nhưng khi không có dấu hiệu phục hồi cơ bắp sau một thời gian dài như vậy, tôi phải nói rằng không còn hy vọng ông có thể lấy lại chức năng bàn tay để làm phẫu thuật nữa.”

Tôi khuyên ông nên cân nhắc chuyển sang giảng dạy y khoa, truyền lại kiến thức và kinh nghiệm mà ông không còn có thể tự thực hiện.

---

Ông Cường từng là một kỹ sư và là cha của ba đứa con - cho đến khi một chiếc xe tải bất ngờ rẽ phải từ làn bên trái và hất ông văng khỏi xe máy.

Ông đã nằm viện ba tháng, với em gái luôn túc trực bên cạnh, trong khi vợ ông phải ở nhà chăm con. Em gái ông đút cháo cho ông ăn, xen lẫn những cơn ho sặc sụa.

Quá trình phục hồi của ông chậm lại do viêm phổi tái phát, vì thức ăn thường xuyên đi nhầm vào phổi thay vì xuống dạ dày. Ông không thể nói, không hiểu được lời nói, điều này khiến việc dạy ông tập luyện và hiểu được nhu cầu của ông trở nên vô cùng khó khăn.

Một ngày nọ, tôi cùng em gái ông, bác sĩ trị liệu, một sinh viên thực tập, và phiên dịch viên vây quanh ông khi ông ngồi trên ghế có tựa lưng, cố gắng đoán xem tại sao ông lại trông có vẻ lo lắng và bồn chồn.

Không thể tìm ra câu trả lời, chúng tôi quyết định thực hiện một bài tập đơn giản và không cần lời nói nhất mà tôi biết: ĐỨNG LÊN!

Tôi và bác sĩ trị liệu mỗi người đứng một bên, cùng hô lớn:

“MỘT, HAI, BA!”

Và chúng tôi nâng ông Cường đứng dậy.

Ông nhăn mặt, gắng sức…

… và một đống phân nóng hổi rơi bịch xuống sàn nhà.

Cả phòng im lặng trong giây lát.

Rồi những tiếng cười ngượng ngùng vang lên.

À. Thì ra đó là điều ông ấy muốn nói.

 

VÒNG XOÁY

 Tôi bị hút vào cửa hàng quà tặng Vortex vào một buổi tối Chủ Nhật khi đang thăm Iowa City. Sáng thứ Hai, tôi quay lại để chắc chắn rằng mình không nằm mơ.

Vortex chính xác là kiểu cửa hàng quà tặng thông minh và đầy sáng tạo mà trước đây tôi có thể đã đứng tần ngần hàng giờ, đắn đo xem nên chọn món quà độc đáo nào cho ai. Ai sẽ là người thích nhất bức tượng hành động Marie Antoinette với chiếc đầu có thể bật ra? Liệu con rối ngón tay kiêm nam châm tủ lạnh Nelson Mandela có nên tặng riêng, hay sẽ hợp hơn khi kết hợp với Joan of Arc hoặc Karl Marx? Một hộp kẹo bạc hà vị đào “ImpeachMints” với giá 2,95 đô la, với hình ảnh tráng men của George W. Bush, có phải là một món quà Giáng Sinh thú vị không? Hay tôi nên chọn hộp “IndictMints”, với hình ảnh Phó Tổng thống Cheney và Karl Rove mặc đồ tù đen trắng?

Những món đồ kỳ quặc này vẫn khiến tôi thích thú, nhưng bối cảnh cuộc sống của tôi đã thay đổi hoàn toàn kể từ lần cuối tôi dạo quanh một cửa hàng quà tặng ở Mỹ. Tủ lạnh của tôi giờ ở Đà Nẵng, Việt Nam. Những người bạn đến thăm nhà tôi, dù có thể nói và hiểu tiếng Anh cơ bản, cũng sẽ hoàn toàn không hiểu nổi những món đồ này và ý nghĩa văn hóa ẩn sau chúng. Và ngay cả khi tôi có thể cố gắng giải thích cặn kẽ từng chi tiết - điều thực sự không hề đơn giản - thì cũng không có cách nào để tôi có thể biện minh cho việc mình đã tiêu số tiền tương đương một tháng học phí chỉ để mua một món đồ không có bất kỳ công dụng thực tế nào, chỉ để tạo ra một câu đùa.

Sự trớ trêu nằm ở chỗ: khi mua những món đồ này, ta nghĩ rằng mình đang vạch trần sự phù phiếm của nền văn hóa tiêu dùng Mỹ. Nhưng trò đùa lớn hơn chính là việc chúng ta đang cố chứng minh quan điểm của mình bằng cách mua sắm nhiều hơn.

Hãy đọc dòng chữ in nhỏ trên mỗi bao bì. Nó ghi: “Made in China.”

Ai mới là người đang cười đây?

HOÀI NIỆM

 

Tôi vừa trở lại Đà Nẵng sau một tháng ở miền Trung Tây nước Mỹ, nơi tôi tham dự Đại hội FGC Quaker 2007[1] tại River Falls, Wisconsin, cũng như ba tuần tham gia các hội thảo tại Liên hoan Viết văn Mùa hè Iowa lần thứ 21 (ở Iowa City, Iowa. Dưới đây là một vài bài luận tôi đã viết trong tháng 7 tuyệt vời đó.

Tôi đã trở về nhà ở Iowa City. Những nhà hàng nhỏ rải rác trên các con phố phục vụ tất cả những món ăn yêu thích của tôi, được chế biến đúng theo cách tôi thích. Những cửa hàng quà tặng độc đáo dọc theo mỗi dãy phố trong khu thương mại trung tâm bày bán những món đồ hoàn toàn hợp với sở thích và khiếu hài hước của tôi. Tôi có thể hình dung ra cha tôi đi bộ về nhà dọc theo những vỉa hè rợp bóng cây, đội chiếc mũ fedora màu xám. Trên phố N. Gilbert có một ngôi nhà đá vững chãi với một tấm bảng đồng ghi rõ đây là ngôi nhà Wentz. Tên cha tôi là Wentz, và tên tôi cũng vậy, trước khi tôi kết hôn.

Nhưng tôi chưa bao giờ đến Iowa City trước đây. Tôi lớn lên trong một ngôi nhà kiểu lệch tầng ở vùng ngoại ô Washington, D.C., xung quanh là những ngôi nhà tương tự và những cái cây mới trồng chỉ đủ để tạo ra những bóng râm bé nhỏ. Bố tôi - người thường đội một chiếc mũ phớt màu xám - lái chiếc Oldsmobile đi làm mỗi ngày. Ông mang họ Wentz, chỉ vì đã từ chối cái tên gốc Wasiewicz, cho rằng nó quá rườm rà và mang đậm màu sắc dân tộc. Trong khi đó, gia đình tôi vẫn còn ở Ba Lan vào thời điểm Ngôi nhà Wentz ở Iowa City được xây dựng.

Tôi cũng có cảm giác trở về nhà tương tự khi chồng tôi và tôi chuyển đến một trang trại nhỏ ở thung lũng Shenandoah. Nó gợi nhớ đến nông trại trong cuốn  sách đọc lớp một của tôi. Tôi luôn ghen tị với John, Jean và Judy khi họ được đến thăm ông bà, cưỡi ngựa con, chơi với đàn ngỗng và những con bò. Cuộc sống nên như thế, tôi từng nghĩ vậy. Nhưng ông bà tôi lại sống ở Jersey City.

Tôi rất dễ bị cuốn hút bởi các khu tái hiện lịch sử và đã dành những năm đại học của mình tại Williamsburg, Virginia, theo học tại Trường Đại học William and Mary. Khi việc học căng thẳng quá, tôi thường chạy sang Colonial Williamsburg, lang thang trong vườn thảo mộc và ngắm nhìn đàn cừu gặm cỏ trên cánh đồng gần đó. Nhưng những nơi như Colonial Williamsburg thực chất là phiên bản được tô vẽ lại của lịch sử, giống như Disneyland. Thời thuộc địa, những con đường lát đá cuội sẽ được phủ đầy phân ngựa. Nếu ai đó cố tái hiện mùi hương thực sự của một cảng săn cá voi như Mystic, Connecticut, chắc chắn lượng khách du lịch sẽ sụt giảm đáng kể. Chúng ta chỉ nhìn thấy bộ xương thanh lịch và tinh khiết của lịch sử, giống như những bức tượng Hy Lạp trắng muốt - hoàn toàn không còn dấu vết của những lớp sơn rực rỡ ban đầu.

Giờ đây, tôi sống ở Đà Nẵng, Việt Nam - một thành phố năng động với dân số một triệu người. Mỗi ngày, từng đoàn xe buýt chở khách du lịch đi ngang qua nhà tôi, hướng về Hội An, một thị trấn du lịch gần đó. Hội An đầy rẫy những cửa hàng bày bán các sản phẩm thủ công truyền thống như tượng gỗ, tượng đá, tranh thêu lụa, và tranh sơn mài. Nhưng bạn sẽ không tìm thấy những thứ này trong một ngôi nhà Việt Nam thực sự. Nếu bạn bè người Việt của tôi có tiền dư dả, họ sẽ mua một chiếc máy tính cũ, kèm theo phần mềm không có bản quyền. Bố mẹ họ có thể sẽ chọn một chiếc quạt điện hoặc một cái tivi.

Chúng ta khao khát một quá khứ chưa từng tồn tại.

Tôi đã trở về nhà, ở Iowa City. Những quán ăn nhỏ rải rác trên các con phố phục vụ tất cả những món tôi yêu thích, được chế biến đúng cách tôi mong muốn. Các cửa hàng quà tặng độc đáo dọc theo từng dãy phố thương mại trung tâm bán những món đồ hoàn toàn phù hợp với gu thẩm mỹ và khiếu hài hước của tôi. Tôi có thể tưởng tượng ra hình ảnh bố tôi đi bộ dọc theo con đường rợp bóng cây, đội chiếc mũ phớt màu xám.

Trên phố N. Gilbert, có một ngôi nhà đá vững chãi với một tấm biển đồng, ghi rõ: Ngôi nhà Wentz.

Bố tôi từng mang họ Wentz, và tôi cũng vậy - trước khi kết hôn.

---

[1] Đại hội FGC Quaker 2007 là một sự kiện của Friends General Conference, tổ chức Quaker ở Mỹ, nơi các thành viên Quaker tụ họp để thảo luận về các vấn đề tôn giáo, xã hội và tinh thần. Sự kiện này thường bao gồm các buổi thảo luận, workshop và chia sẻ kinh nghiệm.

THAY ĐỔI DANH TÍNH

 

Một bài luận khác tôi đã viết trong thời gian tham dự Liên hoan Viết văn Mùa hè Iowa lần thứ 21 vào tháng trước.

Một năm trước, tôi cùng gia đình mình đã băng qua đường đổi ngày quốc tế và đến Việt Nam với những danh tính hoàn toàn mới.

Con trai tôi, sinh ra tại Việt Nam nhưng lớn lên ở Mỹ, chỉ nói được tiếng Anh. Khi vượt qua ranh giới đó và trở về quê hương, danh tính của nó thay đổi từ “anh chàng châu Á thấp bé, hài hước, thích tranh luận” thành “anh chàng Mỹ cao ráo, giàu có, đẹp trai nhưng trầm lặng”.

Người chồng nội trợ ít lời, thất nghiệp của tôi bỗng hóa thành một nhà hảo tâm Mỹ điềm tĩnh, trầm lặng.

Còn tôi - một nhà vật lý trị liệu có tư tưởng tiến bộ, tầng lớp trung lưu, tương đối cao ráo - bỗng biến thành một người có quyền, có tiền, cao lớn với chiếc mũi đáng ghen tị.

Thật kỳ lạ khi những nữ tiếp viên quán bar Việt Nam cao ráo, xinh đẹp lại bước đến và vuốt mũi tôi với ánh mắt ngưỡng mộ. Càng kỳ lạ hơn nữa khi tôi trở thành giảng viên khách mời thường xuyên tại Đại học Đà Nẵng, chỉ vì tôi nói tiếng Anh trôi chảy. Tôi cũng trở thành nguồn thông tin quý giá cho các tổ chức nhân đạo quốc tế và những tay lướt sóng du lịch - chỉ bởi vì tôi sống ở đây.

Điều gì quyết định giá trị của một con người?

Vị trí, vị trí và vị trí!

MÙA NÀY LÀ MÙA GÌ VẬY?

 

Đây là thời điểm trong năm khi phụ nữ Việt Nam trùm kín từ đầu đến chân với mũ, khăn quàng, khẩu trang, găng tay dài đến khuỷu, tất dày, quần dài và áo khoác. Những dây đèn Giáng Sinh rực rỡ trang trí các quán bar, và những giai điệu Giáng Sinh truyền thống vang lên phía sau những chiếc xe đạp bán hàng rong. Giáng Sinh sắp đến ư? Xin lỗi, không phải đâu. Nếu đúng là Giáng Sinh, thì cây thông cao 15 mét được dựng hoàn toàn từ những chai bia Heineken màu xanh đậm vẫn sẽ còn đứng trước siêu thị trên đường Lê Duẩn ở Đà Nẵng, và ông già Noel vẫn đang bay trên bầu trời Hà Nội trong một cỗ xe tuần lộc kéo làm từ chai Heineken.

Nếu là Tết, chúng tôi vẫn sẽ còn một cây quất đặt giữa phòng khách, ngay bên cạnh chiếc xe máy. Cũng không phải Halloween, mặc dù cảnh tượng những phụ nữ Việt Nam ăn mặc như các tay súng miền Tây hoang dã của Mỹ có thể khiến bạn lầm tưởng.

Mùa hè đã đến ở Việt Nam. Và tất cả những người phụ nữ biết lo lắng cho làn da trắng mịn của mình sẽ làm mọi cách để bảo vệ da khỏi những tia nắng gay gắt của vùng nhiệt đới khi di chuyển bằng xe máy. Trớ trêu thay, nhiều người trong số họ lại không chịu đội mũ bảo hiểm để bảo vệ mình khỏi nguy cơ tử vong và chấn thương sọ não, chỉ vì họ nghĩ rằng đội mũ bảo hiểm trông quá kỳ cục!

NÓI VỚI TƯ CÁCH LÀ MỘT NGƯỜI MỸ

 

Tôi vừa đọc một bài viết tuyệt vời trên CommonDreams.org[1], có tiêu đề "BEING HOPE" của Kathy Kelly. Trong bài viết, cô ấy nói về một bài phát biểu mà cô đã trình bày theo yêu cầu của Ủy ban Dịch vụ Bạn hữu Mỹ (AFSC) tại buổi kết thúc triển lãm "EYES WIDE OPEN" của AFSC ở Chicago gần đây. Sau khi đọc xong bài viết của Kathy, tôi tiếp tục đọc các bình luận từ nhiều độc giả. Một bình luận đặc biệt thu hút sự chú ý của tôi, và tôi cảm thấy cần phải phản hồi. Đây là nội dung phản hồi mà tôi đã đăng trên CommonDreams.org:

---

Virginia, ngày 1 tháng 6 năm 2007, đăng lúc 9:02 sáng

Tôi yêu thích bài viết này. Theo cách nói của truyền thống Quaker[2] của tôi, "Nó chạm đến tâm tư tôi." Kathy Kelly chắc chắn là một người với "đôi mắt mở to". Chúng ta thật may mắn khi cô ấy có khả năng diễn đạt chân lý theo cách mà cô ấy nhìn nhận nó.

Tuy nhiên, khi đọc qua các bình luận sau bài viết, tôi bắt gặp câu nói này:

"Khi ra nước ngoài, tôi luôn nói dối về quốc tịch của mình để đảm bảo an toàn, và tôi cũng khuyến khích người khác làm như vậy."

Tôi hoàn toàn không đồng tình với quan điểm này. Tôi là một người Mỹ, đang sống ở Việt Nam và tham gia vào các hoạt động nhân đạo. Người dân nơi đây đang dần thoát khỏi một thời kỳ đen tối và bị cô lập - và ánh sáng nào đang chờ họ ở cuối đường hầm?

Chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa tiêu dùng kiểu Mỹ!

Và ước mơ tối thượng của nhiều người Việt Nam là gì?

Được sang Mỹ và làm thợ móng.

Xe SUV đang xuất hiện nhan nhản ở Việt Nam như nấm sau mưa. Gà đông lạnh nhập khẩu từ Mỹ được bán trong các siêu thị mới mở. Bạn cần phải mua bảo hiểm y tế hoặc phải có tiền mới có thể tiếp cận dịch vụ y tế đầy đủ - ngay tại Việt Nam. Những người có tiếng nói - người Mỹ tiến bộ - cần phải đứng lên và nói rằng: "Khoan đã! Hãy để tôi nói cho bạn nghe một số mặt trái của chủ nghĩa tư bản và lối sống kiểu Mỹ."

Bạn không thể làm được điều đó nếu bạn phủ nhận quốc tịch của mình. Và tin tôi đi, những điều này cần phải được nói ra. Các hiệu sách đầy ắp những cuốn sách viết về Bill Gates[3] và Lee Iacocca[4]. Truyền hình cáp đã có mặt, với tất cả những tuyên truyền về chủ nghĩa tư bản đi kèm. Nếu bạn không cất lên tiếng nói - hoặc ít nhất là lắc đầu từ chối khi một tài xế taxi Việt Nam hét lên "George Bush, Number One!", thì chẳng ai phản biện lại sự cám dỗ của chủ nghĩa tiêu dùng kiểu Mỹ cả.

Khi tôi được mời tham gia nói chuyện tại các lớp học tiếng -tôi luôn cố gắng nhấn mạnh những thay đổi tích cực mà tôi nhìn thấy ở Việt Nam, cũng như những kỳ vọng ngày càng giảm sút của chúng tôi ở Mỹ.

Dưới đây là một trích dẫn đáng suy ngẫm từ Vietnam Investment Review[5]:

"GE[6] có thể khai thác các cơ hội trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng, y tế, tài chính và nguồn nhân lực."

Các tập đoàn Mỹ đang thúc đẩy phiên bản hiện thực của họ với tất cả sự tinh vi mà Hollywood[7] và Madison Avenue[8] có thể tạo ra. Bạn có thể tưởng tượng sức mạnh và sự hấp dẫn của những hình ảnh đó đối với những con người vừa thoát ra từ nhiều thập kỷ nghèo đói và cô lập văn hóa không?

Chúng ta, với tư cách là những cá nhân có quan tâm, cần phải lên tiếng phản biện. Và trong những cuộc giao tiếp xã hội trực tiếp - thứ thường thấy ở những quốc gia mà con người không bị giam mình trong xe hơi và những pháo đài ngoại ô - chúng ta có thể tạo ra ảnh hưởng to lớn. Nhưng uy tín của chúng ta đến từ việc chúng ta là người Mỹ - và chúng ta biết rõ mình đang nói về điều gì.

Nhân tiện, tôi nghĩ rằng tôi có uy tín hơn nhiều người khác bởi vì tôi đã từ bỏ cuộc sống ở Mỹ. Điều đó khiến nhiều người Việt Nam vô cùng ngạc nhiên khi tôi nói rằng tôi không có ý định quay trở lại Mỹ. Và sau đó, tôi nói cho họ biết lý do tại sao...

---

[1] Là trang web tin tức và bình luận tiến bộ của Mỹ, tập trung vào chính trị, xã hội, môi trường và hòa bình, cung cấp góc nhìn độc lập và phản biện.

[2] Truyền thống Quaker: Truyền thống Quaker là một phong trào tôn giáo Kitô giáo được thành lập vào thế kỷ 17 ở Anh. Những người Quaker tin vào việc tìm kiếm sự hướng dẫn trực tiếp từ Chúa Thánh Thần và đề cao các nguyên tắc như:

-        Bình đẳng và công bằng

-        Bất bạo động và chủ nghĩa hòa bình

-        Sự đơn giản trong cuộc sống

-        Tìm kiếm sự thật và hiểu biết thông qua trải nghiệm cá nhân

Truyền thống Quaker đã ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực của xã hội, bao gồm giáo dục, y tế và hoạt động xã hội.

 

[3] Bill Gates là đồng sáng lập của Microsoft, một trong những công ty công nghệ hàng đầu thế giới. Ông là một trong những người giàu nhất thế giới và đã đóng góp lớn vào sự phát triển của ngành công nghệ thông tin. Gates cũng nổi tiếng với các hoạt động từ thiện thông qua Quỹ Bill và Melinda Gates.

[4] Lee Iacocca là một nhà lãnh đạo doanh nghiệp nổi tiếng của Mỹ, từng là CEO của Chrysler, giúp công ty vượt qua khủng hoảng và trở thành một trong những nhà sản xuất ô tô hàng đầu tại Mỹ trong những năm 1980.

[5] Vietnam Investment Review (VIR) là một tờ báo tiếng Anh hàng đầu tại Việt Nam, chuyên về kinh tế, đầu tư và thương mại, cung cấp thông tin chuyên sâu cho doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế.

[6] GE là viết tắt của "General Electric", một tập đoàn đa quốc gia của Mỹ hoạt động trong nhiều lĩnh vực như năng lượng, cơ sở hạ tầng, y tế, hàng không và tài chính.

[7] Hollywood là một khu vực ở Los Angeles, California, nổi tiếng là trung tâm của ngành công nghiệp điện ảnh và truyền hình Mỹ, sản xuất nhiều bộ phim và chương trình truyền hình nổi tiếng toàn cầu.

[8]Madison Avenue là một con phố nổi tiếng ở Manhattan, New York, được biết đến là trung tâm của ngành quảng cáo và tiếp thị Mỹ.

THƯ GỬI CINDY SHEEHAN

 

Tôi đã đọc bức thư “từ chức” đầy đau buồn và cay đắng của Cindy Sheehan[1] khỏi vị trí trên thực tế là gương mặt đại diện cho phong trào phản chiến của Mỹ, và tôi cảm thấy thôi thúc phải gửi cho Cindy lá thư này từ Việt Nam.

Ngày 30 tháng 5 năm 2007

Cindy thân mến,

Cảm ơn bạn rất nhiều vì năng lượng, sự cống hiến và trí tưởng tượng mà bạn đã dành cho sự nghiệp Hòa bình. Những nỗ lực của bạn thật tuyệt vời. Tôi vô cùng tiếc rằng chúng đã không thể tác động mạnh mẽ hơn để thay đổi hướng đi của chính phủ Mỹ. Tôi cũng đã mất hy vọng vào nước Mỹ. Tôi đã làm việc rất chăm chỉ trong những ngày trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2004 và hoàn toàn sửng sốt khi "Vua George" tái đắc cử. Tôi biết rằng kết quả bầu cử có thể đã bị thao túng ở một số địa phương, nhưng sự thật rằng có đến gần 50% cử tri Mỹ chọn bầu lại ông ta khiến tôi kinh ngạc! Với việc công chúng bị tẩy não và một nền “báo chí tự do” đã bị cuốn sâu vào quá trình tẩy não đó, làm thế nào để có thể tạo ra bất kỳ thay đổi tích cực nào?

Dù vậy, hy vọng của tôi đã được nhen nhóm lại khi Đảng Dân chủ giành quyền kiểm soát cả hai viện Quốc hội, và có vẻ như chúng ta có một số nhà lãnh đạo thông minh. Nhưng thật thất vọng! Hệ thống này đã bị bóp méo đến mức không thể có bất kỳ sự thay đổi ý nghĩa nào. Và tôi đồng ý với bạn về sự chia rẽ trong nội bộ phe Cánh tả. Khi tôi đọc những phản hồi từ giới "cấp tiến" đối với lời kêu gọi của Giáo sĩ Do Thái Michael Lerner[2] về một cách tiếp cận mới đầy nhân ái nhằm chống lại chính trị sợ hãi mà Bush và Cheney ủng hộ, tôi kinh hoàng trước sự điếc đặc và tự phụ của những nhà phê bình "cánh tả" đầy định kiến. Làm sao chúng ta có thể xây dựng một sự đồng thuận khi những người có lòng tốt dang tay với tất cả mọi người lại bị tấn công từ cả Cánh tả lẫn Cánh hữu?

Hãy để tôi kể cho bạn nghe tôi đã làm gì để thoát khỏi cảm giác tuyệt vọng và mất phương hướng sau cuộc bầu cử năm 2004:

Tôi rời nước Mỹ và chuyển đến Việt Nam!

Có khá nhiều bước trung gian - một chuyến đi tình nguyện ngắn hạn đến Việt Nam; thành lập tổ chức phi lợi nhuận của riêng tôi (Steady Footsteps, Inc.); quyết định nghỉ việc và bán nhà, rồi - lấy số tiền đó và đến Việt Nam sinh sống, làm công việc từ thiện ở nơi mà người dân vẫn còn chịu hậu quả từ cuộc phiêu lưu trước đây của nước Mỹ, nhưng nơi mà cuộc sống hiện nay đã đủ yên bình để một phụ nữ Mỹ trung niên có thể sống an toàn và làm những việc có ý nghĩa.

Bạn đã làm rất nhiều điều tốt đẹp và chịu đựng không ít những điều tiêu cực! Bạn có thể tưởng tượng một cuộc sống nơi bạn có thể tận dụng các mối quan hệ tích cực mà mình có để làm những công việc ý nghĩa trong một môi trường tràn đầy sự trân trọng không? Hãy cân nhắc điều này: chi phí để sống thoải mái ở một quốc gia thuộc thế giới thứ ba nhưng yên bình là rất thấp so với Mỹ. Tương tự, chi phí để tạo ra những thay đổi có ý nghĩa trong cuộc sống của những người nghèo cũng rất thấp theo tiêu chuẩn của Mỹ. Bí quyết là thực sự sống tại đất nước đó, thay vì chỉ thỉnh thoảng ghé thăm và dựa vào những chuyến đi ngắn ngủi để tìm ra cách giúp đỡ mọi người tốt nhất.

Tôi hoàn toàn không giàu theo tiêu chuẩn Mỹ. Tôi đang sống và điều hành tổ chức từ thiện khiêm tốn của mình bằng số tiền có được từ việc bán ngôi nhà ở Mỹ. Bạn có thể không may mắn sở hữu một căn nhà riêng, nhưng tôi cá rằng bạn có tiềm năng nhận được một khoản ứng trước kha khá nếu cam kết viết một cuốn sách. Hãy cân nhắc việc dùng số tiền đó để bắt đầu một cuộc sống mới và một tổ chức nhân đạo mới bên ngoài nước Mỹ. Nó không cần phải là một tổ chức quy mô lớn. Tổ chức của tôi chỉ gồm có tôi, chồng tôi và một cô gái trẻ mà tôi tuyển dụng làm phiên dịch viên. Tôi tình nguyện làm giảng viên hướng dẫn lâm sàng về vật lý trị liệu tại một bệnh viện phục hồi chức năng ở Đà Nẵng ba buổi sáng mỗi tuần. Thời gian còn lại, tôi tự do đọc sách, viết lách và làm những dự án khác mà tôi quan tâm (chẳng hạn như vận động tất cả nhân viên y tế ở Đà Nẵng đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy trong thành phố). Tôi không nấu ăn và cũng không mua sắm nhiều. Cuộc sống của tôi thư thái hơn rất nhiều so với khi còn ở Mỹ - và cũng rẻ hơn rất, rất nhiều! Tôi giữ liên lạc với thế giới và bạn bè qua internet tốc độ cao - bất cứ khi nào tôi muốn.

Một lần nữa, cảm ơn bạn rất nhiều vì tất cả những gì bạn đã cố gắng làm cho nước Mỹ - và cho người dân Iraq. Bạn đã truyền cảm hứng cho tôi và nhiều người khác. Nhưng bây giờ, hãy thử cân nhắc một cuộc sống khác. Hãy nghĩ đến việc rời khỏi nước Mỹ, không phải vì tuyệt vọng, mà vì bạn có thể tìm thấy một cách sống mới - một cuộc sống tràn đầy ý nghĩa và bình yên.

Tôi luôn gửi đến bạn những suy nghĩ tốt đẹp nhất.

Virginia Lockett, PT
Chủ tịch và Người sáng lập
Steady Footsteps, Inc.

---

[1] Cindy Sheehan là một nhà hoạt động phản chiến người Mỹ, nổi tiếng với việc phản đối chiến tranh Iraq và sau đó là chiến tranh Afghanistan. Bà trở thành gương mặt đại diện cho phong trào phản chiến sau khi con trai bà, Casey Sheehan, một binh sĩ Mỹ, hy sinh tại Iraq vào năm 2004. Cindy Sheehan đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình và gặp gỡ các nhà lãnh đạo chính trị để yêu cầu giải thích về lý do Mỹ tham gia chiến tranh và rút quân. Hoạt động của bà đã thu hút sự chú ý của dư luận và trở thành biểu tượng cho những người phản đối chiến tranh.

[2] Michael Lerner là giáo sĩ Do Thái, nhà hoạt động xã hội và tác giả người Mỹ. Ông sáng lập tạp chí Tikkun, tập trung vào các vấn đề xã hội, chính trị và tinh thần. Lerner nổi tiếng với quan điểm tiến bộ và nhân ái, thúc đẩy đối thoại, hòa giải và công bằng xã hội, đặc biệt trong mối quan hệ giữa người Do Thái và Palestine. Ông tìm kiếm giải pháp hòa bình và công bằng cho các vấn đề phức tạp thông qua đối thoại và hợp tác.

BƯỚC ĐI TRONG ĐỨC TIN

 

Sáng nay, sau khi từ quán ăn sáng trở về, chồng tôi, Dave, và tôi phát hiện một phong bì lớn từ Văn phòng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam đặt trước cửa nhà chúng tôi ở Đà Nẵng. Trên trang giấy duy nhất bên trong, bằng tiếng Anh, có dòng chữ: "Innovation Day, Traffic Safety" (Ngày Sáng tạo, An toàn Giao thông), nên chúng tôi biết rằng đây là phản hồi về đơn xin tài trợ mà chúng tôi đã gửi cách đây một tháng, đề nghị hỗ trợ một phần chi phí cung cấp mũ bảo hiểm cho toàn bộ 3.079 nhân viên y tế trực thuộc Sở Y tế Đà Nẵng. Tuy nhiên, nội dung của bức thư hoàn toàn bằng tiếng Việt. Dave và tôi có thể nhận diện một số từ: "tôi", "chúng tôi", "rất" và một số ngày tháng - nhưng phần lớn nội dung vẫn là một bí ẩn đối với chúng tôi.

Dave đang cố gắng dịch bức thư bằng sự trợ giúp của cuốn từ điển Việt-Anh bỏ túi, còn tôi thì ngồi bên kia phòng, viết và suy ngẫm về việc làm thế nào mà chúng tôi lại rơi vào tình huống này - một tình huống mà chúng tôi đã cam kết thực hiện một dự án trị giá hơn 23.000 đô la cho tổ chức Steady Footsteps, trong khi hiện tại tổ chức này vẫn chưa có nguồn quỹ nào.

Nhưng điều này cũng không có gì khác so với những gì Dave và tôi đã làm trong suốt một năm rưỡi qua: Bước đi trong đức tin. Năm 2005, chúng tôi đã đưa ra một quyết định lớn: từ bỏ công việc, bán nhà và chuyển đến Việt Nam. Việc cam kết theo đuổi quy trình pháp lý và tài chính để thành lập tổ chức phi lợi nhuận Steady Footsteps là một bước đi lớn khác. Và mỗi ngày ở Việt Nam, tôi nhận ra rằng mình vẫn đang tiếp tục thực hiện những bước đi nhỏ trên hành trình đức tin.

Mỗi ngày, tôi đến bệnh viện Phục hồi chức năng Đà Nẵng để làm tình nguyện mà không có kế hoạch cụ thể. Mỗi lần tham gia vào một tình huống nào đó và cất lời, tôi đều cố gắng giữ vững tinh thần, trở thành một kênh truyền tải sự thật và những điều tốt đẹp. Nghe có vẻ cao siêu, nhưng đó là sự thật. Tôi không sống theo cách này khi còn ở Mỹ. Nhưng tại đây, tôi có thể là phiên bản tốt nhất của chính mình. Không hẳn do chủ ý, mà là nhờ vào việc từng bước đi theo những chỉ dẫn nhỏ - từng chút một - mà tôi đã xây dựng được một lối sống giúp tôi sống có định hướng và ý thức hơn so với khi còn ở Mỹ.

Cuộc sống ở Việt Nam đối với tôi ít căng thẳng hơn so với cuộc sống trước đây ở Mỹ. Tôi không còn phải lo lắng về việc bảo trì nhà cửa. Tôi không nấu ăn, hiếm khi đi mua sắm. Tôi thậm chí không lái xe. Quãng đường đi làm của tôi chỉ khoảng một dặm, và tôi chỉ việc ngồi sau xe máy của bạn phiên dịch. Có rất nhiều điều để nói về sự đơn giản. Một cuộc sống bớt bề bộn giúp tôi có nhiều thời gian hơn để suy ngẫm, để đọc và viết. Và tôi nhận thấy rằng, khi cuộc sống của mình không bị lập trình sẵn hay bị chi phối bởi lo âu, tôi dễ dàng chú tâm hơn đến những cảm xúc đồng cảm và lòng nhân ái - và hành động theo những cảm xúc đó.

Tôi làm việc với số giờ nhất định tại bệnh viện Phục hồi chức năng. Tôi chủ động sắp xếp như vậy vì tôi muốn trở thành người hướng dẫn cho các chuyên viên và sinh viên ngành vật lý trị liệu ở Việt Nam, nhưng tôi không muốn trở thành người trực tiếp chịu trách nhiệm chính cho việc điều trị bệnh nhân của họ. Tôi muốn các nhà trị liệu phát triển kỹ năng chuyên môn tốt hơn, chứ không phải trông chờ vào tôi.

Một kết quả khác của lịch trình làm việc giới hạn này là công việc của tôi không bao giờ trở thành một thói quen nhàm chán. Tôi có thể quan sát và phản ứng với từng tình huống bằng một góc nhìn mới mẻ. Tôi không bị sắp xếp lịch làm việc bởi cấp trên, cũng không chịu trách nhiệm về doanh thu hay hồ sơ bệnh án của bệnh viện. Tôi có thể tự do di chuyển, giao tiếp với bất kỳ chuyên viên, sinh viên, bệnh nhân hay người nhà bệnh nhân nào đang cần sự giúp đỡ. Tôi tin rằng, hơn bất cứ điều gì khác, điều này giúp tôi luôn có mặt đúng nơi, đúng thời điểm.

Tôi không thể trò chuyện thoải mái với nhân viên bệnh viện hay bệnh nhân vì không ai trong số họ thành thạo tiếng Anh, và trình độ tiếng Việt của tôi vẫn chưa đủ để truyền tải những kiến thức chuyên môn về vật lý trị liệu. Tôi phải phụ thuộc vào người phiên dịch của mình. Điều đó khiến tôi phải suy nghĩ rất kỹ về cách diễn đạt lời nói của mình, và mọi cuộc thảo luận đều có những khoảng dừng dài để chờ được dịch.

Những khoảng dừng này, cùng với nhận thức về sự mong manh của giao tiếp bằng lời nói, giúp tôi có nhiều cơ hội hơn để "Sống trọn vẹn với hiện tại". Tôi có nhiều thời gian và động lực hơn để quan sát ngôn ngữ cơ thể và biểu cảm khuôn mặt của mọi người.

Tôi đã rất kinh ngạc, chẳng hạn, về việc dễ dàng nhận ra khi nào một bệnh nhân người Việt bị chấn thương não mắc chứng thất ngôn (khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ của chính mình), ngay cả khi tôi chỉ là một người nói tiếng Anh. Tôi thậm chí có thể phân biệt giữa một người mắc chứng rối loạn vận ngôn (khó khăn trong việc phát âm) và một người mắc chứng mất ngôn ngữ diễn đạt (khó khăn trong việc tìm từ ngữ để nói). Thế nhưng, điều mà tôi thấy quá rõ ràng với tư cách là một nhà trị liệu có kinh nghiệm lại hoàn toàn không hiển nhiên đối với các nhà vật lý trị liệu trẻ tuổi, ít kinh nghiệm mà tôi đang làm việc cùng.

Hôm qua, tôi chợt nhận ra rằng bản chất của những điều tôi muốn dạy không hề nằm trong bất kỳ giáo trình vật lý trị liệu nào. Thậm chí, khi viết bản tuyên bố sứ mệnh ban đầu cho Steady Footsteps, tôi cũng không diễn đạt điều đó một cách rõ ràng. Và đây chính là khoảnh khắc giúp tôi nhận ra điều ấy.

Sáng hôm qua, tôi bước vào phòng tập vật lý trị liệu và thấy một thanh niên có hộp sọ biến dạng được đặt trên một chiếc bàn điều trị cao và hẹp. Nhà trị liệu của anh ta, một chàng trai cao ráo, đẹp trai tên là L., đang mạnh tay gập duỗi chân bệnh nhân một cách lặp đi lặp lại. Gương mặt của bệnh nhân nhăn nhó vì đau đớn, còn L. thì nhìn vô định vào khoảng không.

Tôi lên tiếng: "Này, cậu có nhận ra là cậu đang làm bệnh nhân đau không?"

L. đáp: "À, tôi đã bảo anh ấy nói nếu thấy đau mà. Nhưng anh ấy không nói gì cả."

Tôi nhìn chàng trai trẻ đang bị liệt nửa người bên phải - mà thường đi kèm với khó khăn trong ngôn ngữ - và hỏi:
"Thực sự anh ta có có thể nói được không?"

L. thừa nhận: "À... không, anh ấy không nói được."

Tôi tiếp tục: "Vậy làm sao anh ấy có thể nói cho cậu biết rằng cậu đang làm anh ấy đau? Tôi không nói được tiếng Việt, nhưng tôi chỉ cần nhìn vào mặt anh ấy là biết anh ấy đang đau. Làm sao cậu có thể biết chuyện gì đang xảy ra nếu thậm chí không nhìn vào anh ấy? Cậu đang cố giúp anh ấy gia tăng tầm vận động. Nhưng để kéo giãn cơ một cách hiệu quả, cơ bắp anh ấy phải được thả lỏng. Mà anh ấy sẽ không thể thả lỏng nếu đang đau. Hãy quan sát gương mặt bệnh nhân khi làm việc với anh ấy, cậu sẽ học được cách giúp mà không gây đau đớn."

Tôi nghĩ mình đã truyền đạt được quan điểm và tiếp tục công việc khác. Tuy nhiên, khi quay lại sau đó, tôi thấy bệnh nhân vẫn bị trói chặt trên bàn và trông còn hoảng loạn hơn trước. Lần này, L. đang nhìn thẳng vào bệnh nhân... và cười.

Tôi hỏi: "Cậu đang làm gì vậy? Cậu biết bệnh nhân bị tổn thương não này không thể hiểu tại sao cậu lại làm thế với anh ấy. Anh ấy đang cảm thấy khó chịu, vậy mà cậu lại nhìn anh ấy và cười! Cậu nghĩ anh ấy sẽ cảm thấy thế nào? Anh ấy có nghĩ rằng cậu quan tâm đến anh ấy và đang cố giúp không? Tôi không nghĩ vậy. Khi bị đặt cố định trên bàn, anh ấy cảm thấy bất lực và sợ hãi. Thành thật mà nói, tôi không nghĩ rằng bài tập vận động thụ động này là cách tốt nhất để sử dụng quỹ thời gian ít ỏi của cậu với anh ấy. Hãy thử cách khác xem sao."

Sau đó, chúng tôi giúp bệnh nhân rời khỏi bàn và ngồi xuống một chiếc ghế gỗ có tựa lưng . Tôi kéo một chiếc ghế khác ngồi ngay trước mặt anh ấy. L. và Miêng, người phiên dịch của tôi, đứng bên cạnh. Tôi nhìn thẳng vào mắt bệnh nhân, mỉm cười và nhẹ nhàng nắm lấy tay anh ấy. Anh ấy cũng mỉm cười đáp lại. Tôi giúp anh ấy đặt bàn chân xuống sàn cho ngay ngắn, rồi ra hiệu rằng tôi muốn anh ấy đứng lên. Tôi đếm to bằng tiếng Việt: "MỘT, HAI, BA!", rồi giúp anh ấy đứng dậy.

Tôi giữ anh ấy đứng thẳng, giúp anh ấy dồn trọng lượng về phía chân trái - bên còn tương đối khỏe. Sau khoảng 30 giây, chúng tôi ngồi xuống. Mỗi lần đứng lên, anh ấy dường như hiểu ra hơn một chút, nỗ lực nhiều hơn để tự đứng và giữ thăng bằng. Và mỗi lần như vậy, tôi lại mỉm cười và khen ngợi anh ấy hết lời.

Không quan trọng việc tôi đang nói tiếng Anh, anh ấy vẫn hiểu rằng tôi quan tâm đến anh ấy và trân trọng những nỗ lực của anh ấy. Và khi kết thúc buổi tập, anh ấy nở nụ cười rạng rỡ.

Vậy bài học của ngày hôm nay là gì?

• "Hiện diện trong khoảnh khắc."
• "Lòng trắc ẩn."

Đây là những điều cốt lõi trong cả đức tin Quaker của tôi và Phật giáo mà chồng tôi theo đuổi. Chúng không có trong bất kỳ giáo trình vật lý trị liệu nào, nhưng còn bài học nào quan trọng hơn đối với một nhà trị liệu - hay với bất kỳ con người nào?

---

Phụ lục

Dave đã dịch đủ lá thư từ Ngân hàng Thế giới để chúng tôi nhận ra rằng chúng tôi đã bị loại khỏi danh sách nhận tài trợ mà chúng tôi hy vọng sẽ giúp trang trải chi phí 23.000 đô la cho Dự án Mũ bảo hiểm xe máy của Sở Y tế Đà Nẵng.

Nhưng không sao cả. Chúng tôi vẫn cảm thấy mình được kêu gọi hoàn thành dự án này. Chúng tôi vẫn tin rằng nó có thể góp phần ngăn chặn tình trạng chấn thương sọ não đang lan rộng khắp Việt Nam.

Vì vậy, một lần nữa, chúng tôi sẽ "Bước đi trong đức tin" và đặt hàng những chiếc mũ bảo hiểm từ nhà máy ProTec ở Hà Nội.

Chúng tôi cũng muốn mời bất kỳ ai cảm thấy có thể, hãy đóng góp cho Steady Footsteps, không chỉ để giúp tài trợ cho dự án này mà còn hỗ trợ các dự án nhỏ hơn khác, chẳng hạn như:
✅ Cung cấp nẹp cố định cổ chân (AFOs) và các thiết bị hỗ trợ khác cho bệnh nhân khuyết tật.
✅ Trả lương cho một phiên dịch viên để hỗ trợ bất kỳ nhà trị liệu nào sẵn sàng đến Đà Nẵng làm tình nguyện.

Và nếu bạn biết một nhà vật lý trị liệu hoặc hoạt động trị liệu nào có tư duy sáng tạo, đam mê phục hồi chức năng cho bệnh nhân tổn thương não hoặc liệt tứ chi, hãy giới thiệu họ liên hệ với tôi qua email: valockett@gmail.com.

Tôi rất mong được lắng nghe suy nghĩ của họ, và nếu họ đủ can đảm để đến Việt Nam, tôi sẵn sàng giúp họ có một chuyến đi ý nghĩa cùng cộng đồng phục hồi chức năng Đà Nẵng.