TỪ BỎ CUỘC ĐUA

 

Tôi không phải là một vị thánh, mặc dù qua phản ứng của một số người đối với câu chuyện của tôi, dường như họ nghĩ vậy. Đúng là tôi cố gắng trở thành một “kênh trong suốt để ban phước” theo truyền thống Quaker mà tôi đã chọn theo, nhưng điều đó không giống với việc trở thành một vị tử đạo theo truyền thống Công giáo mà tôi được sinh ra.

Mọi quyết định mà chồng tôi và tôi đã đưa ra trong hành trình đến Việt Nam, dù có vẻ không theo lẽ thường, đều có thể được lý giải một cách thực tế, thậm chí là về mặt kinh tế. Ví dụ, việc bán nhà vào năm 2006 và đầu tư số tiền thu được vào ngoại tệ hóa ra lại là một bước đi khá hay. Chắc chắn rằng, việc bán đi những chiếc xe ngốn xăng và ngôi nhà được sưởi ấm bằng dầu của chúng tôi bây giờ không còn là điều ngu ngốc khi giá dầu đã chạm mức 100 đô la một thùng!

Tiền thuê ngôi nhà bốn tầng của chúng tôi ở Đà Nẵng mỗi tháng còn ít hơn số tiền chúng tôi từng phải trả cho thuế và bảo hiểm nhà ở Mỹ. Mặc dù giá điện ở đây tương đương với Mỹ, nhưng chúng tôi chỉ cần dùng đủ để chạy một chiếc tủ lạnh nhỏ, vài bóng đèn và quạt điện. Tương tự, dù giá xăng cũng ngang bằng với Mỹ, nhưng chiếc xe máy của chúng tôi chẳng tốn bao nhiêu.

Chúng tôi cũng không còn thấy cần thiết phải mua hàng loạt gói bảo hiểm để bảo vệ tài sản và thu nhập nữa. Bảo hiểm xe hơi, bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm thương tật dài hạn và ngắn hạn, bảo hiểm trách nhiệm, bảo hiểm nhà cửa và bảo hiểm lũ lụt - tất cả đều không còn. Chúng tôi cũng quyết định từ bỏ bảo hiểm y tế - bạn có thể đọc quan điểm của tôi về vấn đề đó trong bài viết “Tin Xấu” (phần I).

Trong nhiều năm, chồng tôi, Dave, và tôi đã trăn trở về vấn đề đạo đức khi phải đóng thuế cho một chính phủ đang tiến hành một cuộc chiến tranh phi pháp. Giờ đây, vấn đề đó đã được giải quyết - chúng tôi không còn thu nhập đủ để phải đóng thuế. Và con trai tuổi vị thành niên của chúng tôi cũng nằm ngoài tầm với của các nhà tuyển quân và nguy cơ bị gọi nhập ngũ trong tương lai.

Công việc của chúng tôi giờ chỉ còn là quá khứ, cùng với những căng thẳng mà nó mang lại. Chi phí sinh hoạt ở Việt Nam đủ thấp để chúng tôi có thể sống dựa vào số tiền thu được từ việc bán nhà. (Chúng tôi không có tài khoản tiết kiệm hay lương hưu). Những người nước ngoài khác mà chúng tôi quen biết cũng sống khá thoải mái ở đây chỉ với những khoản lương hưu khiêm tốn. Một số khác thì kiếm sống bằng cách dạy tiếng Anh vài giờ mỗi tuần. Khi không còn bị cuốn vào văn hóa tiêu dùng Mỹ, chúng tôi nhận ra rằng mình chẳng cần phải mua sắm nhiều. Chúng tôi đã bỏ lại hầu hết đồ đạc khi chuyển đến Việt Nam và đến giờ vẫn cảm thấy mình có quá nhiều thứ.

Công việc tình nguyện của tôi ở đây là làm vật lý trị liệu đúng nghĩa - đúng với những gì tôi từng mơ ước khi bước chân vào trường vật lý trị liệu vào những năm 1970. Tôi đang tạo ra sự khác biệt thực sự trong cuộc sống của mọi người - mà không bị kiệt sức và cũng chẳng phải tốn thời gian vào mớ giấy tờ vô nghĩa! Nghe có giống sự hy sinh khổ hạnh không?

Rời khỏi cuộc đua mệt mỏi ở Mỹ và sống một cuộc đời ý nghĩa ở một quốc gia đang phát triển không phải là điều viển vông hay hoang tưởng. Tôi đang sống bằng chứng cho thấy đây có thể là một lựa chọn đầy mãn nguyện và cũng khá thoải mái!

THỰC HÀNH LÒNG TRẮC ẨN

 Nhà thần kinh học V.S. Ramachandran khẳng định rằng tế bào thần kinh gương (mirror neurons) đối với tâm lý học cũng quan trọng như DNA đối với sinh học. Những tế bào thần kinh được gọi là “neurons Dalai Lama” này, lần đầu tiên được xác định trong một phòng thí nghiệm ở Parma, Ý, vào năm 1995, được cho là chìa khóa cho khả năng học hỏi kỹ năng và ngôn ngữ của con người. Chúng giúp ta “đọc” được biểu cảm trên gương mặt và ngôn ngữ cơ thể của nhau. Chúng khiến ta nhăn mặt khi nhìn thấy con mình bị tiêm, hay đỏ mặt vì xấu hổ khi chứng kiến ai đó làm trò ngớ ngẩn. Khi các tế bào thần kinh gương hoạt động, chúng ta có thể cảm nhận những tín hiệu tinh tế về nỗi đau của người khác và được thôi thúc để giảm bớt những đau khổ đó. Chúng giúp ta trải nghiệm lòng trắc ẩn. Tế bào thần kinh gương dạy chúng ta cách cư xử trong cộng đồng.

Mặc dù phát hiện về tế bào thần kinh gương chỉ mới đây, nhưng nhiều thế lực tinh ranh đã biết cách tận dụng chúng từ lâu. Các chế độ độc tài luôn hiểu rõ tầm quan trọng của việc đàn áp những biểu hiện bất đồng chính kiến. Mẹ bạn từng khuyên bạn tránh xa “những ảnh hưởng xấu.” Và có lý do kinh tế thực sự đằng sau việc các nhà quảng cáo chi những khoản tiền khổng lồ để những nhân vật nổi tiếng quảng bá cho xu hướng thời trang mới nhất.

Hóa ra, động lực đằng sau hành vi của chúng ta ít lý trí hơn ta vẫn tưởng. Các nghiên cứu cho thấy chúng ta có xu hướng hành động theo những gì chúng ta thấy người khác làm hơn là theo những niềm tin mà chúng ta tuyên bố. Nếu điều này đúng, đã đến lúc chúng ta phải xem xét lại những gì mình đang bắt chước. Nếu bạn đang sống một cuộc sống kiểu Mỹ điển hình - vội vã ăn một chiếc bánh ngọt đóng gói trên đường ra khỏi nhà, lái xe một mình đến nơi làm việc, dành cả ngày trong phòng làm việc, mua gà rán qua cửa sổ tiệm ăn nhanh trước khi ngồi xuống trước màn hình TV để tiếp nhận bất cứ thứ gì truyền thông chính thống bày ra - vậy ai đang cung cấp khuôn mẫu cho cuộc sống của bạn?

Một số người trong chúng ta cảm thấy tội lỗi vì không có nhiều lòng trắc ẩn hơn với những người “bất hạnh” trên thế giới. Những người khác thì dường như không bận tâm, thậm chí còn buông lời miệt thị về những “kẻ đội khăn quấn đầu,” những “nữ hoàng trợ cấp,” hay những “dân nhập cư lậu.” Thực tế đơn giản là không ai có thể cảm thấy lòng trắc ẩn đối với một khái niệm trừu tượng. Chúng ta có gì để mà phản chiếu?

Nếu bạn cảm thấy cần phải sống một cuộc đời có ý nghĩa hơn, phù hợp hơn với niềm tin Kitô giáo, Phật giáo, Hồi giáo hay nhân văn của mình, thì bạn phải hiện diện. Bạn phải dành toàn bộ sự chú ý của mình cho những con người mà trước đây chỉ là những hình ảnh mơ hồ trong đầu bạn.

Với tôi, khoảnh khắc “vỡ lẽ” về tình trạng vô gia cư là khi tôi lái xe đến một điểm phát bữa sáng miễn phí của tổ chức Catholic Worker ở Norfolk, Virginia, vào một buổi sáng âm u và gió rét lúc 7 giờ. Tôi nhìn thấy 125 con người xếp hàng lặng lẽ, chờ đợi một tách cà phê, một bát cháo bắp và hai quả trứng luộc. Khi trò chuyện với họ sau đó về những bất hạnh và những suy nghĩ đã đưa họ đến hoàn cảnh này, tôi chợt nhận ra rằng, nếu không may mắn hơn, có thể chính con tôi cũng sẽ ở vị trí của họ.

Một bước đơn giản hơn nữa, chỉ cần tắt TV và bật máy tính lên, tôi khuyến khích bạn tham quan “Trục ma quỷ” qua ống kính của Andy Chang, một chàng trai đã chụp ảnh dọc Bắc Phi và Trung Đông. Nghệ thuật nhiếp ảnh của Andy cho phép bạn cảm nhận được tính nhân văn của những con người mà anh đã gặp trên hành trình. Hãy giữ những hình ảnh này trong tâm trí khi bạn nghe lời kêu gọi củng cố quan hệ Mỹ-Israel tại Trung Đông. Hãy nghĩ về những gương mặt này khi bạn nghe đến các cụm từ như “giải pháp quân sự” hay “tổn thất phụ.”

Làm việc tại một bệnh viện phục hồi chức năng ở Việt Nam như tôi, mà không có lợi thế thông thạo tiếng Việt, chắc chắn có những khó khăn. Nhưng nhiều lúc, tôi cảm thấy mình thấu hiểu sự tuyệt vọng của một người thân mất mát hay sự bối rối của một bệnh nhân chấn thương não tốt hơn khi tôi trực tiếp quan sát họ, thay vì chỉ dựa vào lời phiên dịch.

Chính tế bào thần kinh gương của bạn có thể giúp bạn cảm nhận rõ ràng trải nghiệm của người khác. Ví dụ, tôi cần nói gì về người đàn ông này để bạn có thể đồng cảm với hoàn cảnh của ông ấy?

Bạn đã được “lập trình” để trở thành một con người biết trắc ẩn. Việc của bạn là thực hành nó.

SỐNG TRONG HIỆN TẠI

 Năm ngoái, hàng chục năm sau khi rải 20 triệu gallon chất độc da cam khắp Việt Nam, Mỹ đã cam kết đóng góp 400.000 USD để tài trợ một phần cho một nghiên cứu mới về vấn đề này. Thật là một tin đáng mừng! Chắc chắn rằng sự bất định về kết quả của nghiên cứu này là lý do duy nhất khiến Mỹ chưa thể cung cấp sự hỗ trợ đáng kể cho những người như vợ chồng May và Song - hai bậc cha mẹ thông minh nhưng nghèo khó của bốn đứa con khuyết tật, tất cả đều được sinh ra sau khi người cha từng sống trong một khu vực trước đó bị phun rải chất độc da cam nặng nề.

Cuối cùng, gần bốn mươi năm sau khi một chàng trai trẻ bước ra khỏi khu rừng trơ trụi vì chất diệt cỏ với một căn bệnh da kỳ lạ, rồi sinh ra một cậu con trai có đôi chân hình chiếc xuồng trước khi anh ta qua đời vì ung thư, nước Mỹ mới có thể xác định phải làm gì để chuộc lỗi. Mười sáu năm sau khi người con trai đó sinh ra một bé gái cũng mang đôi chân hình chiếc xuồng giống cha, quốc gia giàu có và quyền lực nhất thế giới cuối cùng cũng bắt tay vào việc quyết định liệu họ có trách nhiệm giúp đỡ những gia đình như vậy hay không.

Tôi tự hỏi, liệu kết quả của nghiên cứu trị giá hàng triệu đô la ấy có thực sự mang lại lợi ích gì cho những thế hệ bị ảnh hưởng bởi dị tật bẩm sinh và cái chết sớm do ung thư - những người vẫn đang sống trong cảnh nghèo đói kéo dài sau nhiều thập kỷ bị Mỹ cấm vận, chồng chất lên bao năm chiến tranh hay không? Liệu dự án trị giá 14 triệu USD để tẩy rửa khu vực đất nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng có mang lại sự an ủi nào cho họ?

Gần đây, tôi có dịp đi cùng một nhóm sinh viên Mỹ thuộc Chương trình Việt Nam của Đại học SUNY Brockport trong những chuyến thăm vào sáng thứ Năm đến các gia đình có trẻ khuyết tật tại Đà Nẵng. Các sinh viên này đang học ngành công tác xã hội, vì vậy họ làm đúng những gì họ đã được đào tạo: ngồi xuống với các gia đình, đặt câu hỏi, rồi lắng nghe.

Hai tuần trước, chúng tôi ngồi xuống và lắng nghe người mẹ nhỏ bé của cô bé có đôi chân hình chiếc xuồng kể về nỗi buồn của bà khi con gái mình - một học sinh chăm chỉ và nghiêm túc - không thể đi học trung học. Bà nói rằng trường học quá xa để có thể đi bộ, và bà không thể giữ thăng bằng để chở con gái trên xe đạp. (Đôi chân đặc biệt của cô bé không chỉ khiến em phải dùng nạng gỗ mới có thể đi lại mà còn khiến em không thể tự đạp xe). Một người bạn tốt bụng sống gần trường đã đề nghị cho cô bé ở nhờ để tiện việc học, nhưng tiếc thay, điều đó là không thể.

“Tại sao vậy ạ?” một sinh viên hỏi.

“Vì con gái tôi không thể đứng mà không có nạng, nên không thể tự tắm rửa và chăm sóc vệ sinh cá nhân nếu không có tôi giúp”- người mẹ thổ lộ.

Là nhà vật lý trị liệu duy nhất trong phòng, tôi đưa ra một gợi ý: có lẽ cô bé có thể ngồi trên một chiếc ghế nhựa khi tắm, và nếu khoét một lỗ trên mặt ghế, em có thể tự chăm sóc vệ sinh cá nhân khi sử dụng nhà vệ sinh kiểu “xí bệt” của Việt Nam.

Người mẹ sững sờ, còn người cha thì rạng rỡ. Khi chúng tôi rời đi, họ nắm chặt tay tôi, mỉm cười rạng rỡ. Chuyện gì đã xảy ra? Đơn giản là có ai đó đã ngồi xuống, lắng nghe câu chuyện của họ và đưa ra một gợi ý nhỏ. Và nhờ đó, một cô bé 16 tuổi - một nạn nhân thế hệ thứ ba của chất độc da cam - có thể đi học phổ thông trung học.

Chúng tôi không cần một nghiên cứu trị giá hàng triệu đô la. Chỉ cần một nhóm sinh viên Mỹ và một nhà vật lý trị liệu trung niên người Mỹ lắng nghe câu chuyện của một gia đình. Tại sao điều đó lại khó đến vậy? Chúng tôi thậm chí còn không phải mua cái ghế nhựa.

THƯ GỬI BAN BIÊN TẬP COMMONDREAMS.ORG

 Chị Katherine thân mến,

Tôi nhận ra rằng những bài viết gần đây tôi gửi cho chị có thể mang một màu sắc khá ảm đạm. Thực tế, tôi cũng không chắc liệu chị còn coi tôi là một “tiến bộ thực thụ” nữa hay không.

Dù sao thì, đây là một bài viết nữa, và tôi không thể nói rằng nó vui vẻ hơn chút nào. Tôi đang viết về những cảm xúc của mình đối với nước Mỹ hiện nay, nhưng từ góc nhìn riêng của tôi, ở Đà Nẵng. Tôi viết cho “bộ lạc” của mình -những người cấp tiến đang tuyệt vọng (hãy thử xem phần bình luận dưới bất kỳ bài viết nào gần đây của Common Dreams). Họ, giống như các gia đình mà tôi mô tả trong bài viết đính kèm Về Nhà Ăn Tết, đã chiến đấu anh dũng trước những nghịch cảnh không thể vượt qua - trong trường hợp của chúng ta, là nỗ lực xoay chuyển con thuyền quốc gia.

Nhưng điều đó là bất khả thi. (Xin lỗi, đó là kết luận “không tiến bộ” của tôi). Tôi nghĩ rằng chúng ta đang tiến vào một giai đoạn lịch sử mới, một giai đoạn tất yếu sẽ xảy ra khi kỷ nguyên dầu mỏ giá rẻ kết thúc và nền kinh tế Mỹ rơi vào khủng hoảng. Việc xây dựng các cộng đồng địa phương bền vững, hiệu quả và có sức sống sẽ là điều thiết yếu. Nhiều người trong chúng ta đang tiếc thương cho một nước Mỹ mà ta từng mơ ước và hy vọng - chúng ta cần nói về điều đó. Nhưng sau đó thì sao?

Tôi muốn viết nhiều hơn, làm nhiều hơn để xây dựng các mạng lưới thực phẩm địa phương và những cộng đồng đầy lòng trắc ẩn, thay thế cho nền kinh tế trao đổi do các tập đoàn thao túng, cũng như sự chuyên môn hóa và thuê ngoài trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Để xây dựng một xã hội mới, chúng ta cần tập hợp tất cả năng lượng và sức sáng tạo mà mình có. Chúng ta không thể lãng phí chúng vào những cuộc chiến vô nghĩa.

Xin lỗi vì điều đó.

Chúc chị mọi điều tốt đẹp nhất,
Virginia

VỀ NHÀ ĂN TẾT

 

Khi đồng hồ đếm ngược đến Tết Nguyên Đán chỉ còn một tuần, mọi người khắp Việt Nam đang tất bật trở về nhà để đón Tết. Các chuyến xe buýt, tàu hỏa và máy bay rời khỏi Thành phố Hồ Chí Minh hướng về miền Bắc đều đã kín chỗ, khi sinh viên, công nhân nhà máy và doanh nhân đều đổ về quê. Tết ở Việt Nam giống như Lễ Tạ Ơn, Giáng Sinh, Năm Mới và Lễ Phục Sinh ở Mỹ – tất cả hòa quyện trong một lễ hội tràn ngập niềm vui. Và quan trọng nhất, Tết là dịp để đoàn tụ gia đình. Trong suốt tuần lễ này, không ai bàn chuyện kinh doanh hay bất cứ vấn đề quan trọng nào vì tất cả đều sẽ được giải quyết “sau Tết”.

Ở Mỹ, nhân viên y tế đã quen với hình ảnh giường bệnh trống trong dịp Giáng Sinh, vì cả bác sĩ lẫn bệnh nhân đều không muốn thực hiện các ca phẫu thuật chưa cấp thiết trong thời gian này. Cũng tương tự như vậy ở Việt Nam, nhưng còn hơn thế nữa. Bệnh viện Phục hồi chức năng nơi tôi làm tình nguyện viên tại Đà Nẵng gần như đóng cửa trong tuần lễ Tết. Ai có thể ra viện đều đã về nhà. Chỉ còn lại hai bệnh nhân nặng trong khoa hồi sức: một cô gái trẻ bị vỡ xương chậu do tai nạn giao thông và một cô gái bị chấn thương não, có gia đình sống trên một hòn đảo xa xôi ngoài Biển Đông. Tất cả những bệnh nhân khác đều đã về nhà, kể cả một người đàn ông bị liệt tứ chi được gia đình chở về bằng xe máy, ngồi chen giữa hai người thân.

Nhưng niềm vui ngày Tết và sự háo hức đoàn tụ gia đình đã bị lu mờ trong tuần trước tại phòng hồi sức. Đây là nơi điều trị những bệnh nhân bị chấn thương não nặng nhất và mới nhất.

Suốt nhiều tháng, số bệnh nhân tại phòng mười giường này đã thay đổi: những ai hồi phục dần qua quá trình điều trị hoặc theo cơ chế tự nhiên của cơ thể sẽ được chuyển sang phòng nhỏ hơn để tiếp tục tập luyện, hoặc xuất viện khi gia đình không còn khả năng tài chính hoặc quyết định tiếp tục điều trị ngoại trú. Tuy nhiên, có hai bệnh nhân vẫn nằm lại tại phòng hồi sức trong suốt thời gian dài – họ không bao giờ đủ tỉnh táo để tham gia trị liệu hay thậm chí ngồi vững trên ghế. Họ chỉ mở mắt, nuốt thức ăn, và đôi khi cử động tay chân một cách vô thức. Trong khi những bệnh nhân khác đang tập đứng, tập đi với sự hỗ trợ và bắt đầu cất những tiếng nói đầu tiên, thì mẹ của một nam sinh trung học cao gầy và vợ của một người đàn ông 29 tuổi, cha của ba đứa con, vẫn ngày ngày chăm chỉ cho ăn, tắm rửa và tập các bài vận động thụ động cho họ. Khi có bệnh nhân mới nhập viện, hai người phụ nữ ấy lại hướng dẫn gia đình họ cách thích nghi với cuộc sống tại bệnh viện – nơi ở Việt Nam, việc chăm sóc bệnh nhân hoàn toàn phụ thuộc vào gia đình.

Những bệnh nhân khác dần dần hồi phục và rời đi, nhưng hai chàng trai ấy vẫn nằm đó. Dù vậy, khi họ còn ở bệnh viện, giữa những bệnh nhân chấn thương não khác và gia đình của họ, người vợ trẻ và bà mẹ trung niên vẫn có thể bám víu vào một tia hy vọng mong manh, dù thực tế ngày càng rõ ràng rằng tình trạng của họ không có dấu hiệu cải thiện.

Rồi Tết đến. Một buổi sáng, khi tôi bước vào phòng, tôi thấy người mẹ đang cúi mình khóc lặng lẽ bên con trai – bà vẫn kiên trì kéo giãn cổ chân của con như tôi đã hướng dẫn từ vài tháng trước để tránh co cứng cơ, phòng trường hợp cậu ấy có thể đứng dậy trong tương lai. Người chồng của bà, cha của cậu bé, người luôn sẵn lòng giúp đỡ những bệnh nhân khác, đang vội vã thu dọn những món đồ cuối cùng để chuẩn bị cho chuyến hành trình dài về nhà. Người vợ trẻ của bệnh nhân còn lại đứng đó, với một nụ cười run rẩy trên môi. Hôm nay, cô cũng sẽ về nhà cùng chồng.

Cuối cùng cũng được về nhà, về bên ba đứa con nhỏ của cô, bên những “người hàng xóm tốt bụng” – và bên người chồng sẽ không bao giờ còn có thể đi lại, làm việc hay trò chuyện với cô nữa. Cuối cùng cũng được về nhà, sau nhiều tháng trời dốc hết sức lực cho một cuộc chiến không có kết quả – để bắt đầu một cuộc sống mới, một cuộc sống không còn hy vọng.

Có thể nói vậy là quá cay nghiệt chăng? Làm sao con người có thể sống mà không có hy vọng? Chắc chắn, những người phụ nữ này, giống như nhiều người Mỹ ngày nay, đã nhận ra rằng những giấc mơ mà họ từng ấp ủ và phấn đấu đã bị vỡ tan. Người mẹ ấy sẽ không bao giờ thấy con trai mình vào đại học. Cậu sẽ không có gia đình riêng, cũng không thể trở thành chỗ dựa cho bà khi tuổi già ập đến. Người vợ trẻ sẽ phải một mình nuôi ba đứa con nhỏ, và giờ đây, thêm một đứa trẻ lớn xác mãi mãi bất động. Tôi không thể hình dung được cô ấy sẽ xoay xở cuộc sống ra sao.

Nhưng cuộc chiến giành lại những gì đã mất của họ đã kết thúc. Điều đã xảy ra không thể đảo ngược. Dù vậy, họ vẫn tiếp tục sống. Và khi trở về nhà dịp Tết này, họ sẽ được gia đình và cộng đồng chở che, bao bọc.

Đó là hy vọng duy nhất của họ.

Cũng như của chúng ta.