Tôi trở về Mỹ từ
Việt Nam vào năm 1996 với hai đứa con nuôi và một góc nhìn hoàn toàn khác. Hồi
đó, gia đình tôi sống trên một trang trại nhỏ ở thung lũng Shenandoah, bang
Virginia, và chúng tôi đang cố gắng hướng tới một lối sống bền vững. Trong suốt
mười năm trước đó, vợ chồng tôi đã làm việc không ngừng nghỉ để biến một căn
nhà nông thôn xập xệ và 13 mẫu đất hoang thành trang trại trong mơ của mình.
Trang trại nhỏ của
chúng tôi có hai khu vườn lớn, một đàn gà nhỏ, cừu, dê, lợn, hai con bò sữa và
một con ngựa mà chúng tôi đang cố gắng - dù không mấy thành công - huấn luyện để
kéo xe. Chúng tôi chắc chắn là ăn uống rất đầy đủ, nhưng do không thể tránh khỏi
thực tế của hệ thống phân phối thực phẩm ở Mỹ, trang trại của chúng tôi vẫn
liên tục cần những khoản tiền mặt để mua các vật dụng cần thiết trong khi chúng
tôi chỉ có thể bán sản phẩm nông trại với giá sỉ. Điều này khiến chúng tôi thấy
khó khăn và bất công, nhưng sự phi lý trong cách suy nghĩ của mình chỉ thực sự
lộ rõ sau chuyến đi đầu tiên đến Việt Nam.
Ở thành phố Nha
Trang, nơi chúng tôi ở trong thời gian chờ hoàn tất thủ tục giấy tờ cho các
con, những đàn bò nhỏ nhớn nhơ gặm cỏ bên lề đường. Ý tưởng xây hàng rào để gia
súc có một cánh đồng riêng để ăn và… đi vệ sinh bắt đầu trở nên kỳ quặc khi tôi
thấy những ông lão hì hục hốt phân bò từ mặt đường để bán làm phân bón. Ở đây,
hầu hết cây xanh trong thành phố đều là dừa và thường cho trái để thu hoạch. Ở
quê nhà, chúng tôi đã phải đổi sang một chiếc xe bán tải lớn hơn để dễ dàng chở
gia súc ra chợ bán. Nhưng ở Việt Nam, những con lợn trưởng thành có thể đi đến
lò mổ trên những chiếc xe đạp thồ hoặc xe máy, được chở gọn trong một cái rọ.
Những ngôi nhà ở
Việt Nam, giống như nhà ở Mỹ trước năm 1900, hiếm khi có tủ quần áo. Tôi mất một
lúc mới nhận ra rằng, nếu bạn chỉ có hai bộ quần áo - một bộ để giặt và một bộ
để mặc - thì bạn thực sự không cần đến tủ. Tôi đã dành rất nhiều thời gian và
công sức để học cách kéo sợi và dệt len từ lông cừu của trang trại mình để làm
thảm trải sàn, bảo vệ lớp gỗ bóng loáng trong căn nhà nông trại đã được tu sửa
lại. Trong khi đó, người Việt Nam chỉ đơn giản là dùng cây lau nhà ướt để lau
sàn gạch men sản xuất trong nước - và thế là xong.
Một ngày nọ, một
người bạn rủ tôi đi chợ trung tâm Nha Trang trên chiếc xe máy mà cô ấy dùng
chung với tám thành viên trong gia đình. Tôi vẫn còn run rẩy sau lần đầu tiên
tiếp xúc với giao thông Việt Nam ở TP.HCM, nhưng cũng đội mũ bảo hiểm xe đạp rồi
leo lên xe. Đi được vài cây số - khi tôi vừa bắt đầu thấy bớt lo lắng - thì xe
tắt máy. Hết xăng, mà xung quanh chẳng có trạm xăng nào! Không nói một lời, bạn
tôi dắt xe vào lề, nơi một bà cụ đang ngồi sau chiếc bàn gỗ cũ kỹ. Cô ấy lấy ra
vài ngàn đồng và mua một vỏ chai Jim Beam[1]
đựng đầy xăng, đổ vào bình, rồi đưa chai rỗng lại cho bà cụ. Chưa đầy hai phút
sau, chúng tôi lại lên đường.
Ở chợ, chúng tôi
mua được mười chiếc bát ăn cơm bằng sứ với giá chỉ một đô la Mỹ - trong khi một
chai nước súc miệng Scope phủ đầy bụi lại có giá quá đắt vì hành trình của nó
kéo dài nửa vòng trái đất, khiến tôi cảm thấy không đáng để mua. Trong các quán
ăn không có khăn giấy - nhưng lại có nước đóng chai. Vì sao? Bởi dù hầu hết các
khu vực ở Việt Nam đều có nước máy, nhưng nước không đạt tiêu chuẩn để uống trực
tiếp. Đó là lý do trà, nước đóng chai và - vâng - bia rất phổ biến. Điều này có
vẻ lạc hậu đối với người Mỹ. Nhưng hãy nghĩ mà xem - có hợp lý không khi người
Mỹ dùng nước tinh khiết để giặt giũ, tưới vườn và xả bồn cầu? Câu trả lời phụ
thuộc vào góc nhìn của bạn, phải không?
Mười hai năm sau,
người dân thành thị ở Việt Nam có nhiều cơ hội tiếp cận hàng tiêu dùng hơn và
thu nhập trung bình cũng cao hơn. Ở Việt Nam, gầy gò thường đồng nghĩa với
nghèo khó; ngày nay, một số người sống ở thành phố thậm chí còn hơi mũm mĩm.
Nhiều gia đình có nhiều hơn một chiếc xe máy, và một số người siêu giàu thậm
chí còn có ô tô. Quần jeans sản xuất hàng loạt, áo thun và giày cao gót đã thay
thế áo dài truyền thống trong thời trang phụ nữ. Hầu như con phố nào cũng có
quán internet.
Tuy vậy, bạn vẫn rất
khó tìm thấy một người Việt nào để đèn sáng trong căn phòng trống. Bạn sẽ không
bao giờ thấy một chiếc quạt chạy mà không có ai - thường là khách - ngồi trước
nó. Những cốc nước uống dở không bị đổ xuống bồn rửa mà được tưới vào cây. Ở Việt
Nam, dừa có thể mọc trên cây, nhưng tiền thì không - và mọi người hành xử theo
đúng thực tế đó.
[1]
Rượu Jim Beam được
sản xuất từ 75% là Bắp (Ngô), 25% là lúa mạch và nước suối của vùng Bourbon,
Kentucky, Mỹ.
