MŨ BẢO HIỂM TRÊN CÁC BẢN TIN

 

Hai năm trước, khi chúng tôi đang ngồi trong một nhà hàng nhỏ ở Đà Nẵng, Việt Nam, chủ quán bước tới và bày tỏ lời chia buồn chân thành về thảm kịch đang diễn ra ở New Orleans. Đó là cách chúng tôi biết về cơn bão Katrina. George Bush, dường như, phải mất một thời gian sau mới nhận được tin này.

Vào năm 2005, chúng tôi chỉ là những du khách tại Việt Nam, vừa hoàn thành một đợt tình nguyện ngắn hạn với tư cách là tình nguyện viên của Health Volunteers Overseas (HVO) tại một trung tâm phục hồi chức năng ở Đà Nẵng. Giờ đây, hai năm sau, chúng tôi đang sống và làm việc tại Việt Nam, tham gia vào một nỗ lực quốc gia nhằm ngăn chặn làn sóng tử vong và tàn tật ngày càng gia tăng do tai nạn xe máy.

Hiện nay, có 3.401 nhân viên của Sở Y tế Đà Nẵng đội mũ bảo hiểm do Steady Footsteps cung cấp mỗi ngày khi đi làm. Họ làm vậy để bảo vệ bản thân và cũng vì đồng nghiệp của họ đều đội mũ. Nhưng quan trọng nhất - họ làm vậy vì Sở Y tế Đà Nẵng đã bắt buộc nhân viên phải đội mũ bảo hiểm, nếu không sẽ không được vào cơ quan. Đây chính là nội dung của thỏa thuận mà chúng tôi đã ký với Sở Y tế: Steady Footsteps sẽ cung cấp mũ bảo hiểm, với điều kiện Sở Y tế bắt buộc nhân viên phải đội.

Bên cạnh việc đảm bảo an toàn trực tiếp cho 3.401 nhân viên này, dự án còn tạo ra một mô hình mẫu cho các cơ quan chính phủ và doanh nghiệp khác. Dự án của chúng tôi đã được đưa tin nhiều lần trên Đài truyền hình Đà Nẵng, cũng như trên sóng truyền hình quốc gia VTV1. Hình ảnh bài phát biểu của tôi trước các quan chức Sở Y tế (tôi nói, nhưng phát thanh viên cung cấp lời dịch), cảnh quay các bệnh nhân chấn thương sọ não tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Đà Nẵng, cùng các cuộc phỏng vấn với những nhân viên đội mũ bảo hiểm khi đến các Bệnh viện ở Đà Nẵng đều được kết hợp với các thông điệp truyền thông kêu gọi mọi người hãy đội mũ bảo hiểm để đảm bảo an toàn.

Hiện tại, một dự thảo luật mới đang được soạn thảo và dự kiến sẽ có hiệu lực vào cuối năm nay, yêu cầu tất cả người điều khiển xe máy phải đội mũ bảo hiểm - một cột mốc quan trọng tại một đất nước nơi mỗi ngày có 38 người tử vong và nhiều người khác bị tàn tật vĩnh viễn vì tai nạn giao thông. Tuy nhiên, việc ban hành luật không đảm bảo rằng mọi người sẽ tuân thủ. Vì vậy, dự án tiếp theo của nhóm Steady Footsteps là dịch và in ấn sách hướng dẫn dựa trên nội dung bài viết của tôi ngày 5 tháng 8, sau đó phân phát cho 30.000 sinh viên của Đại học Đà Nẵng. Chúng tôi muốn hỗ trợ pháp luật bằng những mô tả chân thực về những gì sẽ xảy ra nếu bạn bị chấn thương sọ não nhưng vẫn sống sót.

Chúng tôi cũng dự định tặng kèm một sticker mũ bảo hiểm của Đại học Đà Nẵng trong mỗi cuốn sách. Những sinh viên ưu tú này chính là hình mẫu cho thế hệ trẻ hơn. Dù họ phớt lờ luật lệ hay tự hào đội mũ bảo hiểm, lựa chọn của họ sẽ có tác động rất lớn đến quyết định của những người trẻ khác.

Chi phí của Dự án Mũ bảo hiểm Sở Y tế, lên đến 25.564 USD, đã tiêu tốn một phần lớn trong khoản tiết kiệm cá nhân của chúng tôi. Việc in ấn 30.000 cuốn sách và sticker sẽ còn tốn kém hơn nữa. Nếu bạn cảm thấy có thể đóng góp một khoản hỗ trợ cho Steady Footsteps để giúp chúng tôi tiếp tục công việc này, chúng tôi sẽ vô cùng trân trọng. Đây là một cơ hội hiếm hoi và tuyệt vời để tạo ra một tác động lớn đối với xã hội. Xin hãy cân nhắc giúp đỡ chúng tôi tiếp tục hành trình này.

CHẤN THƯƠNG SỌ NÃO NHƯ MỘT THỦ PHÁP VĂN HỌC

 

Tôi viết bài luận này sau khi cảm thấy sốc và thất vọng khi biết rằng các luật bắt buộc đội mũ bảo hiểm ở Mỹ đang bị thách thức và bãi bỏ một cách có hệ thống bởi những kẻ lan truyền thông tin sai lệch trên internet. Trong số đó, có những kẻ tuyên bố rằng đội mũ bảo hiểm là nguy hiểm.

Tôi biết đến chấn thương sọ não theo cách mà nhiều người vẫn biết - qua các bộ phim hoạt hình sáng thứ Bảy. Tôi học được từ Tom và Jerry rằng nếu một cái đe rơi trúng đầu bạn, một cục u sẽ ngay lập tức phình lên và những con chim nhỏ sẽ bay vòng quanh đầu bạn, nhưng sang cảnh tiếp theo, bạn sẽ hoàn toàn hồi phục và lại tiếp tục đuổi theo con chuột như chưa từng có chuyện gì xảy ra.

Tôi học thêm được một chút từ phim ảnh. Tôi biết rằng một cú đập vào đầu có thể gây mất trí nhớ - và cách duy nhất để chữa khỏi là đập thêm một cú nữa vào đầu. Và, như bất kỳ fan nào của phim hành động cũng biết, một cú đánh mạnh vào gáy sẽ khiến nhân vật chính bất tỉnh, nhưng chỉ 30 đến 60 phút sau (tùy theo yêu cầu của cốt truyện), anh ta sẽ tỉnh dậy, xoa đầu và lẩm bẩm: “Chuyện gì vừa xảy ra thế?”

Tôi không học thêm được nhiều về chấn thương sọ não cho đến khi vào ngành vật lý trị liệu. Và tôi còn hiểu rõ hơn nữa sau ba mươi năm làm việc với bệnh nhân bị chấn thương sọ não.

Giờ đây, tôi sống tại Việt Nam, nơi mà chấn thương sọ não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật. Lý do là vì 90% phương tiện giao thông ở đây là xe máy, và rất ít người đội mũ bảo hiểm.

Mỗi ngày ở Việt Nam có 38 người chết vì tai nạn giao thông - phần lớn là do chấn thương sọ não từ tai nạn xe máy. Nhưng còn nhiều, rất nhiều người khác bị chấn thương sọ não và sống sót. Họ nằm đầy các bệnh viện và trung tâm phục hồi chức năng.

NHỮNG CÂU CHUYỆN CÓ THẬT

Phương từng là một học sinh trung học xuất sắc - một trong số ít học sinh ở Đà Nẵng có thể nói tiếng Anh trôi chảy và tự tin giao tiếp với khách nước ngoài. Một ngày nọ, cô bé trượt khỏi yên xe của bạn trai và đập đầu xuống đường.

Giờ đây, một năm rưỡi sau tai nạn, Phương đã có thể đi lại và tóc cô bé đã mọc đủ dài để che đi vùng lõm sâu trên đầu, nơi mà da đầu giờ nằm trực tiếp trên nửa bán cầu não phải. Cô bé nhớ lại được vài từ tiếng Anh. Nếu tập trung hết sức, cô bé có thể đứng rửa chén dưới sự giám sát của mẹ. Nhưng tương lai tươi sáng của Phương đã biến mất. Và mẹ cô bé đã dần chấp nhận rằng cô con gái thông minh của mình giờ đây mãi mãi chỉ là một đứa trẻ bồng bột.

---

Bác sĩ Lâm đã dành ba năm sau vụ tai nạn xe máy của mình để tìm kiếm "chén thánh" - một phương pháp điều trị có thể giúp ông lấy lại khả năng sử dụng bàn tay trái để tiếp tục làm bác sĩ phẫu thuật.

Ông đã từng thử điều trị tại hai trung tâm phục hồi chức năng trước khi tìm đến chỗ tôi. Khi đến nơi, ông đi cùng cậu con trai út và vô cùng phấn khởi khi gặp được một nhà trị liệu được đào tạo ở nước ngoài.

Ông đưa cho tôi bàn tay co quắp, teo tóp của mình để kiểm tra.

“Tôi rất tiếc,” tôi nói. “Nhưng khi không có dấu hiệu phục hồi cơ bắp sau một thời gian dài như vậy, tôi phải nói rằng không còn hy vọng ông có thể lấy lại chức năng bàn tay để làm phẫu thuật nữa.”

Tôi khuyên ông nên cân nhắc chuyển sang giảng dạy y khoa, truyền lại kiến thức và kinh nghiệm mà ông không còn có thể tự thực hiện.

---

Ông Cường từng là một kỹ sư và là cha của ba đứa con - cho đến khi một chiếc xe tải bất ngờ rẽ phải từ làn bên trái và hất ông văng khỏi xe máy.

Ông đã nằm viện ba tháng, với em gái luôn túc trực bên cạnh, trong khi vợ ông phải ở nhà chăm con. Em gái ông đút cháo cho ông ăn, xen lẫn những cơn ho sặc sụa.

Quá trình phục hồi của ông chậm lại do viêm phổi tái phát, vì thức ăn thường xuyên đi nhầm vào phổi thay vì xuống dạ dày. Ông không thể nói, không hiểu được lời nói, điều này khiến việc dạy ông tập luyện và hiểu được nhu cầu của ông trở nên vô cùng khó khăn.

Một ngày nọ, tôi cùng em gái ông, bác sĩ trị liệu, một sinh viên thực tập, và phiên dịch viên vây quanh ông khi ông ngồi trên ghế có tựa lưng, cố gắng đoán xem tại sao ông lại trông có vẻ lo lắng và bồn chồn.

Không thể tìm ra câu trả lời, chúng tôi quyết định thực hiện một bài tập đơn giản và không cần lời nói nhất mà tôi biết: ĐỨNG LÊN!

Tôi và bác sĩ trị liệu mỗi người đứng một bên, cùng hô lớn:

“MỘT, HAI, BA!”

Và chúng tôi nâng ông Cường đứng dậy.

Ông nhăn mặt, gắng sức…

… và một đống phân nóng hổi rơi bịch xuống sàn nhà.

Cả phòng im lặng trong giây lát.

Rồi những tiếng cười ngượng ngùng vang lên.

À. Thì ra đó là điều ông ấy muốn nói.

 

VÒNG XOÁY

 Tôi bị hút vào cửa hàng quà tặng Vortex vào một buổi tối Chủ Nhật khi đang thăm Iowa City. Sáng thứ Hai, tôi quay lại để chắc chắn rằng mình không nằm mơ.

Vortex chính xác là kiểu cửa hàng quà tặng thông minh và đầy sáng tạo mà trước đây tôi có thể đã đứng tần ngần hàng giờ, đắn đo xem nên chọn món quà độc đáo nào cho ai. Ai sẽ là người thích nhất bức tượng hành động Marie Antoinette với chiếc đầu có thể bật ra? Liệu con rối ngón tay kiêm nam châm tủ lạnh Nelson Mandela có nên tặng riêng, hay sẽ hợp hơn khi kết hợp với Joan of Arc hoặc Karl Marx? Một hộp kẹo bạc hà vị đào “ImpeachMints” với giá 2,95 đô la, với hình ảnh tráng men của George W. Bush, có phải là một món quà Giáng Sinh thú vị không? Hay tôi nên chọn hộp “IndictMints”, với hình ảnh Phó Tổng thống Cheney và Karl Rove mặc đồ tù đen trắng?

Những món đồ kỳ quặc này vẫn khiến tôi thích thú, nhưng bối cảnh cuộc sống của tôi đã thay đổi hoàn toàn kể từ lần cuối tôi dạo quanh một cửa hàng quà tặng ở Mỹ. Tủ lạnh của tôi giờ ở Đà Nẵng, Việt Nam. Những người bạn đến thăm nhà tôi, dù có thể nói và hiểu tiếng Anh cơ bản, cũng sẽ hoàn toàn không hiểu nổi những món đồ này và ý nghĩa văn hóa ẩn sau chúng. Và ngay cả khi tôi có thể cố gắng giải thích cặn kẽ từng chi tiết - điều thực sự không hề đơn giản - thì cũng không có cách nào để tôi có thể biện minh cho việc mình đã tiêu số tiền tương đương một tháng học phí chỉ để mua một món đồ không có bất kỳ công dụng thực tế nào, chỉ để tạo ra một câu đùa.

Sự trớ trêu nằm ở chỗ: khi mua những món đồ này, ta nghĩ rằng mình đang vạch trần sự phù phiếm của nền văn hóa tiêu dùng Mỹ. Nhưng trò đùa lớn hơn chính là việc chúng ta đang cố chứng minh quan điểm của mình bằng cách mua sắm nhiều hơn.

Hãy đọc dòng chữ in nhỏ trên mỗi bao bì. Nó ghi: “Made in China.”

Ai mới là người đang cười đây?

HOÀI NIỆM

 

Tôi vừa trở lại Đà Nẵng sau một tháng ở miền Trung Tây nước Mỹ, nơi tôi tham dự Đại hội FGC Quaker 2007[1] tại River Falls, Wisconsin, cũng như ba tuần tham gia các hội thảo tại Liên hoan Viết văn Mùa hè Iowa lần thứ 21 (ở Iowa City, Iowa. Dưới đây là một vài bài luận tôi đã viết trong tháng 7 tuyệt vời đó.

Tôi đã trở về nhà ở Iowa City. Những nhà hàng nhỏ rải rác trên các con phố phục vụ tất cả những món ăn yêu thích của tôi, được chế biến đúng theo cách tôi thích. Những cửa hàng quà tặng độc đáo dọc theo mỗi dãy phố trong khu thương mại trung tâm bày bán những món đồ hoàn toàn hợp với sở thích và khiếu hài hước của tôi. Tôi có thể hình dung ra cha tôi đi bộ về nhà dọc theo những vỉa hè rợp bóng cây, đội chiếc mũ fedora màu xám. Trên phố N. Gilbert có một ngôi nhà đá vững chãi với một tấm bảng đồng ghi rõ đây là ngôi nhà Wentz. Tên cha tôi là Wentz, và tên tôi cũng vậy, trước khi tôi kết hôn.

Nhưng tôi chưa bao giờ đến Iowa City trước đây. Tôi lớn lên trong một ngôi nhà kiểu lệch tầng ở vùng ngoại ô Washington, D.C., xung quanh là những ngôi nhà tương tự và những cái cây mới trồng chỉ đủ để tạo ra những bóng râm bé nhỏ. Bố tôi - người thường đội một chiếc mũ phớt màu xám - lái chiếc Oldsmobile đi làm mỗi ngày. Ông mang họ Wentz, chỉ vì đã từ chối cái tên gốc Wasiewicz, cho rằng nó quá rườm rà và mang đậm màu sắc dân tộc. Trong khi đó, gia đình tôi vẫn còn ở Ba Lan vào thời điểm Ngôi nhà Wentz ở Iowa City được xây dựng.

Tôi cũng có cảm giác trở về nhà tương tự khi chồng tôi và tôi chuyển đến một trang trại nhỏ ở thung lũng Shenandoah. Nó gợi nhớ đến nông trại trong cuốn  sách đọc lớp một của tôi. Tôi luôn ghen tị với John, Jean và Judy khi họ được đến thăm ông bà, cưỡi ngựa con, chơi với đàn ngỗng và những con bò. Cuộc sống nên như thế, tôi từng nghĩ vậy. Nhưng ông bà tôi lại sống ở Jersey City.

Tôi rất dễ bị cuốn hút bởi các khu tái hiện lịch sử và đã dành những năm đại học của mình tại Williamsburg, Virginia, theo học tại Trường Đại học William and Mary. Khi việc học căng thẳng quá, tôi thường chạy sang Colonial Williamsburg, lang thang trong vườn thảo mộc và ngắm nhìn đàn cừu gặm cỏ trên cánh đồng gần đó. Nhưng những nơi như Colonial Williamsburg thực chất là phiên bản được tô vẽ lại của lịch sử, giống như Disneyland. Thời thuộc địa, những con đường lát đá cuội sẽ được phủ đầy phân ngựa. Nếu ai đó cố tái hiện mùi hương thực sự của một cảng săn cá voi như Mystic, Connecticut, chắc chắn lượng khách du lịch sẽ sụt giảm đáng kể. Chúng ta chỉ nhìn thấy bộ xương thanh lịch và tinh khiết của lịch sử, giống như những bức tượng Hy Lạp trắng muốt - hoàn toàn không còn dấu vết của những lớp sơn rực rỡ ban đầu.

Giờ đây, tôi sống ở Đà Nẵng, Việt Nam - một thành phố năng động với dân số một triệu người. Mỗi ngày, từng đoàn xe buýt chở khách du lịch đi ngang qua nhà tôi, hướng về Hội An, một thị trấn du lịch gần đó. Hội An đầy rẫy những cửa hàng bày bán các sản phẩm thủ công truyền thống như tượng gỗ, tượng đá, tranh thêu lụa, và tranh sơn mài. Nhưng bạn sẽ không tìm thấy những thứ này trong một ngôi nhà Việt Nam thực sự. Nếu bạn bè người Việt của tôi có tiền dư dả, họ sẽ mua một chiếc máy tính cũ, kèm theo phần mềm không có bản quyền. Bố mẹ họ có thể sẽ chọn một chiếc quạt điện hoặc một cái tivi.

Chúng ta khao khát một quá khứ chưa từng tồn tại.

Tôi đã trở về nhà, ở Iowa City. Những quán ăn nhỏ rải rác trên các con phố phục vụ tất cả những món tôi yêu thích, được chế biến đúng cách tôi mong muốn. Các cửa hàng quà tặng độc đáo dọc theo từng dãy phố thương mại trung tâm bán những món đồ hoàn toàn phù hợp với gu thẩm mỹ và khiếu hài hước của tôi. Tôi có thể tưởng tượng ra hình ảnh bố tôi đi bộ dọc theo con đường rợp bóng cây, đội chiếc mũ phớt màu xám.

Trên phố N. Gilbert, có một ngôi nhà đá vững chãi với một tấm biển đồng, ghi rõ: Ngôi nhà Wentz.

Bố tôi từng mang họ Wentz, và tôi cũng vậy - trước khi kết hôn.

---

[1] Đại hội FGC Quaker 2007 là một sự kiện của Friends General Conference, tổ chức Quaker ở Mỹ, nơi các thành viên Quaker tụ họp để thảo luận về các vấn đề tôn giáo, xã hội và tinh thần. Sự kiện này thường bao gồm các buổi thảo luận, workshop và chia sẻ kinh nghiệm.

THAY ĐỔI DANH TÍNH

 

Một bài luận khác tôi đã viết trong thời gian tham dự Liên hoan Viết văn Mùa hè Iowa lần thứ 21 vào tháng trước.

Một năm trước, tôi cùng gia đình mình đã băng qua đường đổi ngày quốc tế và đến Việt Nam với những danh tính hoàn toàn mới.

Con trai tôi, sinh ra tại Việt Nam nhưng lớn lên ở Mỹ, chỉ nói được tiếng Anh. Khi vượt qua ranh giới đó và trở về quê hương, danh tính của nó thay đổi từ “anh chàng châu Á thấp bé, hài hước, thích tranh luận” thành “anh chàng Mỹ cao ráo, giàu có, đẹp trai nhưng trầm lặng”.

Người chồng nội trợ ít lời, thất nghiệp của tôi bỗng hóa thành một nhà hảo tâm Mỹ điềm tĩnh, trầm lặng.

Còn tôi - một nhà vật lý trị liệu có tư tưởng tiến bộ, tầng lớp trung lưu, tương đối cao ráo - bỗng biến thành một người có quyền, có tiền, cao lớn với chiếc mũi đáng ghen tị.

Thật kỳ lạ khi những nữ tiếp viên quán bar Việt Nam cao ráo, xinh đẹp lại bước đến và vuốt mũi tôi với ánh mắt ngưỡng mộ. Càng kỳ lạ hơn nữa khi tôi trở thành giảng viên khách mời thường xuyên tại Đại học Đà Nẵng, chỉ vì tôi nói tiếng Anh trôi chảy. Tôi cũng trở thành nguồn thông tin quý giá cho các tổ chức nhân đạo quốc tế và những tay lướt sóng du lịch - chỉ bởi vì tôi sống ở đây.

Điều gì quyết định giá trị của một con người?

Vị trí, vị trí và vị trí!