Một đoạn trích từ
bình luận của Usha, phản hồi bài viết của tôi ngày 16 tháng 2 năm 2008, Thực hành lòng trắc ẩn:
Một suy nghĩ khác liên quan đến các nơ-ron gương, điều
mà gần đây tôi đã đọc khá nhiều. Tôi thấy thú vị khi chúng được gọi là
"nơ-ron Đạt Lai Lạt Ma". Tôi đoán đó là vì chúng giúp ta phát triển sự
thấu cảm và lòng trắc ẩn. Nhưng tôi cũng nghĩ rằng có một mặt trái của điều
này, vì có vẻ như các nơ-ron gương cũng góp phần thúc đẩy tâm lý đám đông đáng
sợ – một thứ mà chúng ta khó có thể gắn liền với Đức Đạt Lai Lạt Ma.
Bản chất con người dường như chứa đựng cả tiềm năng
phát triển những phẩm chất cao đẹp lẫn những bản năng thấp hèn. Điều quan trọng
là chúng ta nuôi dưỡng nó như thế nào.
Gửi Usha,
Tất nhiên, bạn
hoàn toàn đúng về "mặt trái" của các nơ-ron gương. Gần đây tôi đã suy
nghĩ rất nhiều về điều này, đặc biệt là khi kỷ niệm 40 năm vụ thảm sát Mỹ Lai
đang đến gần – sự kiện xảy ra ngay tại tỉnh Quảng Ngãi.
Điều quan trọng là
chúng ta phải nhận ra rằng mỗi người đều có khả năng thể hiện cả mặt tối của bản
chất con người lẫn những điều cao quý gần với thần thánh. Và việc xem xét cuộc
sống của chính mình để hiểu những điều kiện nào khiến ta trở nên tốt đẹp hay tồi
tệ hơn là điều rất đáng suy ngẫm. Bản thân tôi nhận thấy rằng tôi ở trạng thái
tốt nhất khi cảm thấy thư giãn và được trân trọng. Ngược lại, khi căng thẳng và
không được yêu thương, tôi gặp khó khăn trong việc thực hành những lý tưởng của
mình.
Larry Colburn là một
xạ thủ 18 tuổi trên chiếc trực thăng đã can thiệp để ngăn chặn cuộc thảm sát
thường dân vô tội do lính Mỹ gây ra ở Mỹ Lai vào năm 1968. Trong một cuộc phỏng
vấn năm 2002, ông nhấn mạnh sự khác biệt về mức độ căng thẳng giữa nhiệm vụ của
mình và những người lính dưới mặt đất. Công việc của ông, bao gồm việc thu hút
hỏa lực của kẻ thù để xác định vị trí quân địch, vô cùng nguy hiểm. Nhưng ông
và đồng đội của mình vẫn có thể ngủ an toàn tại căn cứ mỗi đêm. Trong khi đó,
những người lính dưới mặt đất phải đối mặt với nguy hiểm liên tục. Điều này
không biện minh cho sự tàn sát mà họ gây ra ở Mỹ Lai, nhưng có lẽ đó là một lời
cảnh báo: sự kết hợp giữa nỗi sợ hãi không ngừng, căng thẳng tột độ và tinh thần
đoàn kết trong quân đội có thể kích hoạt mặt tối của các nơ-ron gương – hiệu ứng
"tâm lý đám đông”.
Bốn mươi năm trước,
chính phủ Mỹ đã cố gắng hết sức để che đậy những hành động tàn bạo ở Mỹ Lai,
cũng giống như khi họ ban đầu bác bỏ các báo cáo về việc ngược đãi tù nhân tại
nhà tù Abu Ghraib ở Iraq, coi đó chỉ là "trò đùa" của một vài "con
sâu làm rầu nồi canh". Chúng ta đang bước vào những vùng nước đục nguy hiểm,
khi các quan chức cấp cao nhất của đất nước chấp thuận những kỹ thuật "thẩm
vấn nâng cao" và phủ nhận trách nhiệm với vô số sinh mạng dân thường bị hủy
hoại ở Iraq và Afghanistan. Những người lính Mỹ phải chịu đựng sự căng thẳng
không ngừng do các đợt triển khai liên tiếp trong điều kiện vô cùng thù địch,
trong khi nhận thức được rằng những nỗ lực anh hùng của họ không mang lại điều
gì tốt đẹp hơn cho bất kỳ ai. Cấp trên của họ coi Công ước Geneva là một thứ
"lỗi thời". Liệu chúng ta có thể tạo ra điều kiện nào hoàn hảo hơn để
thúc đẩy điều tồi tệ nhất ở cả lính Mỹ và người dân Iraq? Thế giới nào đang được
tạo ra ở đây?
Nếu văn hóa quân sự
và sự huấn luyện có thể dễ dàng nhận ra từ bên ngoài, thì những ảnh hưởng vô
hình trong đời sống hàng ngày của người Mỹ lại khó nhận ra hơn, nhất là khi
đang sống trong đó. Sự bất ổn mà người Mỹ bình thường phải đối mặt, dù ở cách
xa chiến trường, không thể so sánh với cuộc sống ở Baghdad hay Fallujah. Nhưng
nó vẫn dai dẳng. Sự tuyên truyền gieo rắc nỗi sợ hãi của chính quyền Bush sau sự
kiện 11/9 có lẽ là nguồn cơn rõ ràng nhất. Nhưng còn nhiều yếu tố khác góp phần
khiến chúng ta cảm thấy bất an và do đó khó có thể trở thành phiên bản tốt nhất
của chính mình.
Các tập đoàn lớn ở
Mỹ nhận thấy rằng việc tạo ra những nỗi lo sợ vô hình mang lại lợi nhuận khổng
lồ. Dù vấn đề của bạn là hơi thở có mùi, sự bất ổn tài chính hay thiếu sức hấp
dẫn, thì họ luôn có giải pháp – tất nhiên, với một cái giá nhất định. Trọng tâm
trong chiến lược kinh doanh của họ chính là nuôi dưỡng sự bất an, thứ chỉ có thể
được xoa dịu bằng việc liên tục mua sắm sản phẩm của họ.
Chúng ta không thể
thay đổi cách chính phủ và các tập đoàn Mỹ truyền bá hai thông điệp chính của họ:
sự bất an và tiêu dùng ép buộc. Nhưng chúng ta có thể lựa chọn không để bị cuốn
vào đó. Chúng ta có thể tắt TV và tập trung vào việc xây dựng những cộng đồng đầy
sự quan tâm, để thay thế cho những gì mà nền văn hóa tiêu dùng Mỹ đã dần phá vỡ
suốt hàng thập kỷ. Chúng ta có thể giúp những người xung quanh cảm thấy an toàn
và được trân trọng. Và mỗi người trong chúng ta có thể nỗ lực trở thành hình mẫu
cho những hành vi sẽ giúp tạo ra một thế giới mà chúng ta mong muốn được sống
trong đó.
