Đây là điều tôi
không ngờ tới: giờ tôi đang làm trị liệu ngôn ngữ cho bệnh nhân Việt Nam. Nghe
thật kỳ lạ, phải không?
Tôi không phải là
chuyên viên hoạt động trị liệu (Occupational Therapist), nhưng ở Việt Nam, tôi
lại đóng vai trò như vậy. Và bây giờ, mặc định, tôi dường như còn là nhà Ngôn
ngữ trị liệu nữa. Nghĩ cũng kỳ quặc, nhất là khi tôi hầu như chỉ đủ tiếng Việt
để gọi món bánh chuối và trà vào buổi sáng!
Ở những quốc gia
giàu có hơn, bệnh nhân sẽ được điều trị bởi các chuyên gia vật lý trị liệu, hoạt
động trị liệu và ngôn ngữ trị liệu có trình độ cao và giàu kinh nghiệm. Nhưng ở
miền Trung Việt Nam, các kỹ thuật viên vật lý trị liệu với trình độ tối thiểu lại
là những chuyên gia duy nhất mà bệnh nhân có thể gặp. Ở đây đơn giản là không
có chuyên viên Hoạt động trị liệu hay Ngôn ngữ trị liệu nào cả.
Gần đây, tôi đã hướng
các chuyên viên trị liệu và bệnh nhân ra khỏi những chiếc bàn điều trị cao và
chật chội trong khu “vật lý trị liệu” đông đúc của bệnh viện để vào phòng “Hoạt
động trị liệu” mới được thiết lập. Ở đó, chúng tôi tập trung vào các hoạt động
chức năng cho chi trên, bao gồm phối hợp tay - mắt, ổn định thân mình, kết hợp
cử động tay và cánh tay, cũng như chức năng hai tay.
Việc có một tủ đầy
các bộ ghép hình bằng gỗ do nhà hảo tâm tặng đã giúp chúng tôi phát hiện rằng một
số bệnh nhân không có khả năng nói thực ra lại có kỹ năng giải quyết vấn đề khá
tốt. Ngoài ra, chúng tôi cũng phát hiện ra những khiếm khuyết về thị giác và nhận
thức mà trước đây chưa từng được phát hiện. Chúng tôi kiểm tra khả năng làm
theo mệnh lệnh bằng lời so với hướng dẫn trực quan. Hôm nay, chúng tôi thử nghiệm
với các mệnh lệnh một bước và hai bước để đánh giá vấn đề trí nhớ. Chúng tôi
cũng yêu cầu một số bệnh nhân mô tả về các hoạt động của họ - ví dụ như “Màu
này là màu gì?” - và nhiều điều khác nữa.
Tất nhiên, tôi
không thể làm bất cứ điều gì trong số này nếu không có Miêng, người phiên dịch
đáng tin cậy của tôi. Cuối tuần này, Miêng đang chuẩn bị sẵn sách chữ lớn, sách
tranh, bút lông và giấy ghi chú. Chúng tôi sẽ thử xem có thể làm gì cho một bệnh
nhân sau viêm màng não - người mà giờ chúng tôi mới nhận ra bị song thị - và một
bệnh nhân đột quỵ liệt nửa người bên phải, người gặp khó khăn trong việc tìm từ
và đọc chữ.
Tôi luôn khuyến
khích các sinh viên vật lý trị liệu của mình áp dụng cách tiếp cận mang tính chức
năng khi đánh giá và điều trị bệnh nhân. Nhưng “các hoạt động sinh hoạt hàng
ngày” ở Việt Nam không nhất thiết phải giống với ADL (Activities of Daily
Living)[1] ở
quê hương cũ của tôi, nước Mỹ. Hôm nay, chẳng hạn, tôi nhận ra rằng mình đã có
một giả định sai lầm. Tôi không biết rằng hầu hết các gia đình ở Việt Nam ngồi
ăn dưới nền nhà.
Nhiều bệnh nhân của
chúng tôi gặp khó khăn khi tự ăn trong bệnh viện vì họ phải ngồi vắt vẻo trên
mép giường, không có bàn ăn trước mặt. Tôi đã nghĩ rằng vấn đề này sẽ được giải
quyết khi họ về nhà, miễn là gia đình đảm bảo họ có ghế ngồi tại bàn ăn. Nhưng
điều đó không hẳn đúng, nếu như ở nhà họ không có bàn hay ghế, đúng không?
Trước đó, tôi đã rất
ngạc nhiên khi một phụ nữ thuận tay phải, bị liệt tay trái, nói với tôi rằng bà
không thể ăn cơm.
“Tại sao không?”
tôi hỏi.
“Rõ ràng là vì tôi
không thể cầm bát cơm bằng tay trái!” bà trả lời.
Lúc đó, tôi nghĩ
mình đã giải quyết được vấn đề bằng cách hướng dẫn bà đặt bát cơm lên bàn với một
miếng lưới cao su nhỏ bên dưới để tránh trượt, rồi dùng tay phải còn tốt để xúc
cơm bằng thìa. Nhưng giờ tôi nhận ra rằng có lẽ bà ấy chưa bao giờ ăn cơm trên
bàn cả.
Sống và học hỏi!
[1]
ADL (Activities of Daily Living) là các hoạt động hàng ngày mà một người thực
hiện để chăm sóc bản thân. Các hoạt động này bao gồm: Ăn uống - Tắm rửa - Mặc
quần áo - Đi vệ sinh - Di chuyển (đi lại, đứng lên, ngồi xuống) - Sử dụng nhà vệ
sinh. ADL thường được sử dụng để đánh giá khả năng tự chăm sóc của một người, đặc
biệt là người già hoặc người có khuyết tật. Việc đánh giá ADL giúp xác định mức
độ hỗ trợ mà người đó cần để thực hiện các hoạt động hàng ngày.
